W Polsce występują 4 gatunki węży: zaskroniec zwyczajny, żmija zygzakowata, wąż Eskulap i gniewosz plamisty Żmija jest jedynym jadowitym wężem w naszym kraju. Jak wygląda żmija, jak odróżnić ją od węża i co zrobić, gdy ukąsi? Poznajmy bliżej tego gada.
Poznaj żmiję zygzakowatą
Żmija (Vipera) należy do rodziny żmijowatych. W Polsce występuje tylko jeden gatunek żmii: żmija zygzakowata (Vipera berus).
Żmija zygzakowata osiąga najczęściej długość ciała do 90 cm. Żmija ta ma grzbiet o zabarwieniu szarym, brązowym, srebrzystoszarym, żółtawym, oliwkowozielonym, niebieskoszarym, pomarańczowym, czerwonobrązowym lub miedzianoczerwonym. Grzbiet żmii ozdobiony jest brązowym lub czarnym zygzakiem. Płaska, trójkątna głowa pokryta jest małymi łuskami. Źrenice żmii są pionowe, owalne, przypominające kocie. Powieki są przezroczyste. Żmija kąsa kłami, w których ma kanały jadowe. Zęby te zwykle znajdują się blisko podniebienia, ale wysuwają się, gdy żmija gryzie. Ciekawostką jest, że żmija wysuwa także język, ponieważ w ten sposób wyczuwa zapachy. Żmija jest głucha, ale dobrze wyczuwa wibracje.
Żmije żyją w wilgotnych lasach, zaroślach, a także na obrzeżach lasów, jezior, bagien i na torfowiskach. Preferują takie siedliska, które mają zarówno wilgotne, jak i suche, dobrze nagrzewające się miejsca. Żmija zygzakowata żywi się owadami, żabami, małymi gryzoniami, jaszczurkami, ptakami i jajami. Jest najbardziej aktywna w nocy i zaczyna polować o zmierzchu. Ma również wrogów, takich jak jeże, lisy, borsuki, orły i sowy.
Żmija zygzakowata jest gatunkiem żyworodnym. W okresie godowym żmije gromadzą się w duże skupiska w miejscach lęgowych, a następnie rozpraszają się na terytoria żerowiskowe, ale nie wędrują daleko. W drugiej połowie lata żmija rodzi młode o długości 16-18 cm, które są jadowite od urodzenia. Żmije hibernują w grupach pod pniami, w norach kretów i gryzoni. Zapadają w zimową hibernację we wrześniu-październiku i budzą się w kwietniu.
W Polsce żmija zygzakowata podlega częściowej ochronie gatunkowej. .
Czym żmija różni się od węża
Kiedy ludzie napotykają pełzającego węża, często nie wiedzą, z czym mają do czynienia – z jadowitą żmiją czy nieszkodliwym zaskrońcem zwyczajnym. Rzeczywiście, te dwa gady są dość podobne, ale występują też wyraźne różnice. Przede wszystkim zaskroniec ma dwie pomarańczowe lub żółtawe plamy po bokach głowy, których nie ma na głowie żmii. Czasami jednak z wiekiem plamy te mogą zniknąć u zaskrońca, wtedy gady te można rozpoznać po źrenicach oczu: źrenice zaskrońca będą okrągłe, a żmii eliptyczne, wyprostowane, podobne do kocich. Zaskroniec nie ma też charakterystycznego dla żmii zygzaka na grzbiecie. Żmija jest grubsza od zaskrońca. Głowa żmii jest bardziej trójkątna, podczas gdy głowa zaskrońca jest okrągła.
W przypadku ukąszenia przez żmiję, w miejscu ukąszenia widoczne są dwie dziurki, a dotknięty obszar jest czerwony i bolesny. Z kolei w przypadku ukąszenia przez zaskrońca na skórze widać wiele drobnych śladów po zębach.
Jak jad żmii wpływa na ludzi
Ważne jest, aby wiedzieć, że żmija sama nie atakuje człowieka, ale w obronie, kiedy zostanie nadepnięta lub poruszona, może boleśnie ugryźć. Ukąszenie żmii jest bolesne dla ludzi, ale zwykle nie jest śmiertelne. Powrót do zdrowia zajmuje zwykle od 2 do 7 dni. To, jak dobrze dana osoba czuje się po ukąszeniu, zależy od jej ogólnego stanu zdrowia, wieku i miejsca ukąszenia. Dzieci i osoby starsze są bardziej podatne na działanie jadu żmii. Im bliżej głowy i szyi znajduje się miejsce ukąszenia, tym wyraźniejsze są objawy zatrucia.
W ciągu pierwszych kilku godzin po ukąszeniu u wielu osób występuje uogólniona reakcja – może wystąpić uczucie strachu, zawroty głowy, osłabienie, wymioty, biegunka, przyspieszenie akcji serca i spadek ciśnienia krwi. Ukąszony może się pocić, mieć trudności z oddychaniem, krwawić z nosa i błon śluzowych jamy ustnej. Najczęściej żmija kąsa kończyny, powodując ich obrzęk. W ciężkich przypadkach obrzęk może stać się bardziej rozległy, powodując stan zapalny wszystkich tkanek kończyn. Obrzęki są bolesne, skóra ciemnieje i może wystąpić stan zapalny naczyń krwionośnych i limfatycznych.
Ilość jadu zależy od czasu, który minął od ostatniego ukąszenia, wielkości węża i pory roku. Jeśli wąż niedawno ukąsił lub polował, następna dawka jadu będzie słabsza. Młoda, mała żmija po ukąszeniu wstrzyknie słabszą dawkę jadu niż dorosły osobnik. Kiedy wiosną żmija obudzi się ze snu zimowego, będzie miała więcej jadu i będzie on silniejszy, ponieważ gromadziła go przez całą zimę.
Co robić w przypadku ukąszenia przez żmiję
Jeśli doszło do spotkania ze żmiją i ukąszenia nie dało się uniknąć, ważne jest, aby nie wpadać w panikę, uspokoić się, zachowywać się odpowiednio i szukać pomocy medycznej. Oto, co należy wiedzieć:
- Jak najmniej ruszaj ukąszoną kończyną; zaleca się unieruchomienie jej za pomocą dostępnych narzędzi.
- Pozwól ranie krwawić przez około 15-30 sekund, a dopiero później zastosuj ucisk. Pozwoli to na wydostanie się części jadu.
- Umyj miejsce ukąszenia i zdejmij bransoletki, zegarki i pierścionki. Jeśli ręce mocno spuchną, akcesoria zaczną wpijać się w ciało.
- Jeśli to możliwe, schłodź miejsce ukąszenia lodem, mrożonką zawiniętą w chustkę lub innymi schłodzonymi przedmiotami. Zimno zmniejsza ból i obrzęk, a także spowalnia przepływ krwi i zmniejsza prawdopodobieństwo rozprzestrzeniania się jadu w organizmie.
- Pij wodę lub inne płyny.
- Bezzwłocznie udaj się do najbliższej placówki medycznej. W przypadku ukąszenia żmii zawsze należy skonsultować się z lekarzem, ponieważ nie wiadomo, w jakim stopniu jad wpłynie na organizm. Jeżeli zatrucie nie jest ciężkie, stosuje się leczenie objawowe. Jeśli zatrucie jadem żmii jest poważniejsze, podaje się specjalne antidotum. W każdym przypadku leczenie musi być zalecone przez lekarza, który zbadał ofiarę, a ukąszenia nie należy leczyć samodzielnie i czekać aż samo przejdzie.
Czego nie robić w przypadku ukąszenia przez żmiję
Czego nie należy robić po ukąszeniu przez żmiję:
- Wysysać jadu z rany. Jeśli w jamie ustnej znajdują się małe rany, istnieje ryzyko, że przy wysysaniu część jadu dostanie się do organizmu.
- Uciskać ukąszonej kończyny za pomocą pasa lub sznurka. Jeśli zostanie zaciśnięta, jad rozprzestrzeni się tylko na oddzieloną kończynę i będzie na nią oddziaływał w wyższym stężeniu. Może wystąpić ryzyko amputacji kończyny.
- Wycinać lub przypalać miejsca ukąszenia.
- Łapać żmii, która ukąsiła, ponieważ może ona ukąsić ponownie.
- Spożywać napojów alkoholowych, ponieważ zawarte w nich substancje osłabiają układ odpornościowy i utrudniają organizmowi walkę z jadem.
Jak uniknąć spotkania ze żmiją
Jak już wspomniano, żmija nigdy nie atakuje pierwsza. Nie jest agresywna i stara się unikać kontaktu z istotami większymi od siebie, w tym z ludźmi. Kąsa tylko w ostateczności, gdy uzna to za konieczne do obrony. Jeśli zauważysz żmiję, najlepiej po prostu odejdź powoli i nie przeszkadzaj jej. Chociaż żmija prawdopodobnie zauważy Cię pierwsza i sama się oddali.
Pamiętaj, aby zachować podstawowe środki ostrożności podczas odwiedzania lasów lub innych potencjalnych siedlisk żmij:
- Zachowaj ostrożność podczas zbierania jagód lub grzybów w lesie – nie siadaj na pniakach, nie wkładaj rąk pod korzenie, do zagłębień lub dziupli, ponieważ mogą się tam ukrywać żmije. Patrz pod nogi, aby na nie nie nadepnąć.
- Wybierając się do lasu, załóż wysokie buty i spodnie (żmija nie jest w stanie przebić się przez materiał spodni, nie mówiąc już o butach).
- Jeśli zobaczysz żmiję, pod żadnym pozorem jej nie łap. Zatrzymaj się i zobacz, jak zareaguje. Jeśli żmija nie zwraca na ciebie uwagi, możesz powoli iść dalej. Jeśli odwróci głowę w twoim kierunku, spokojnie się wycofaj. Nie wykonuj gwałtownych ruchów, aby nie spłoszyć żmii i nie sprowokować jej do ataku.
- Idąc przez wysokie trawy lub tereny podmokłe zabierz ze sobą kij, którym można odchylać trawy, uderzyć w ziemię lub pniaki, aby zasygnalizować żmijom, by usunęły się z drogi.
- Jeśli spacerujesz po lesie po zmroku, oświetl ścieżkę jasną latarką – żmije nie lubią intensywnego światła.
Czy ten jadowity wąż odwiedza ludzkie domostwa?
Żmije zazwyczaj unikają kontaktu z ludźmi. Jeśli jednak Twoje gospodarstwo lub działka znajduje się w lesie, w pobliżu jeziora, w rzadkich przypadkach może odwiedzić Cię żmija. W upalne dni żmija może także wpełznąć do ogrodu, w okolice studni, fundamentu domu, stodoły, szukając kryjówki przed upałem. Jeśli więc porządkujesz ogród, używaj narzędzi z długimi trzonkami, nie zbieraj też liści, suchych gałęzi ani innych odpadów rękami, ponieważ żmije mogą ukryć się przed słońcem lub polować na gryzonie w takich stertach śmieci lub liści.
Jeśli żmija zostanie znaleziona w gospodarstwie, należy ją złapać i wywieźć z dala od obszaru mieszkalnego. Należy znaleźć długi kij i delikatnie zaczepić na niego żmiję. Umieścić żmiję w worku lub innym pojemniku przepuszczającym powietrze i przetransportować ją do lasu lub na bagna. Jeżeli nie zdecydujesz się na samodzielne złapanie żmii, lub jeśli na Twojej posesji jest ich więcej, poproś o pomoc kogoś, kto wie, jak postępować z dzikimi zwierzętami, np. myśliwych czy biologów.
Myśl o spotkaniu ze żmiją może być czasami przerażająca, ale pamiętaj – żmija nie jest niebezpieczna, jeśli jej nie prowokujesz i przestrzegasz prostych środków ostrożności.
Źródła:
https://www.vle.lt
https://www.raudonojiknyga.lt
https://www.essc.sam.lt/download/1055/gyvaciu%20ikandimai%202014.pdf
https://wikipedia.org
Zdjęcia poglądowe © Canva.