Winogrona to owoce, które ciągle widujemy w sklepach, ale możemy je również uprawiać we własnym ogrodzie. Winorośl nie tylko zapewni pyszne i pożyteczne owoce, ale będzie także ozdobą ogrodu lub działki. Dekoracyjne liście winorośli i kołyszące się kiście winogron będą wspaniałym akcentem na działce.
Winorośl (Vitis) należy do rodziny winoroślowatych. Winorośl występuje najczęściej na półkuli północnej, w klimacie umiarkowanym ciepłym i subtropikalnym. Zaczęto ją uprawiać już w trzecim tysiącleciu p.n.e. w Egipcie, a później w Chinach.
Winorośl to wieloletnie pnącze z wąsami, za pomocą których przyczepia się do podpór. Ma liście o postrzępionych, ząbkowanych krawędziach. Kwiaty winorośli zebrane są w liczne wiechy. Owocem jest winogrono, kulista lub cylindryczna jagoda składająca się ze skórki, miąższu i 1-4 nasion. Winogrona występują w kolorach żółtym, zielonkawym, fioletowym, niebieskim, różowym i innych. Winorośl żyje od 30 do 300 lat i pozostaje produktywna przez 60-80 lat.
Gatunki winorośli
Na świecie istnieje około 60 gatunków winorośli. Najczęściej uprawiana jest winorośl właściwa (Vitis vinifera). Gatunek ten jest uprawiany dla swoich jagód, które są spożywane świeże, suszone (rodzynki), tłoczone na sok i przetwarzane na wino. Na całym świecie istnieje ponad 1,5 miliona hektarów plantacji winorośli właściwej.
Na całym świecie opracowano ponad 24 000 odmian prawdziwej winorośli i cały czas powstają nowe. Odmiany dzieli się według wczesności i przeznaczenia jagód. Istnieje kilka grup według przeznaczenia owoców: są odmiany deserowe, na rodzynki i sułtanki, sok, wino i brandy.
.
Sadzenie winorośli
W polskim klimacie zaleca się wybór odmian winorośli, które są odporne i mają krótki okres wegetacji.
Stanowisko pod winorośl. Winorośl lubi ciepłe i dobrze oświetlone miejsca. Najlepszym miejscem do sadzenia winorośli jest południowe zbocze, osłonięte od silnych północnych i północno-zachodnich wiatrów. Pąki winorośli rosnących na niskich obszarach mogą zostać uszkodzone przez wiosenne przymrozki. Wody gruntowe nie mogą znajdować się wyżej niż 1,5-2 m od powierzchni gleby.
Ziemia pod winorośl. Do uprawy winorośli najlepiej nadają się luźne, przepuszczalne gleby gliniaste i gliniasto-piaszczyste. Przed sadzeniem można nawieźć glebę obornikiem.
Rozmnażanie winorośli
Winorośl rozmnaża się przez nasiona, odkłady, sadzonki zdrewniałe i zielone oraz szczepienie.
Najprostszą metodą rozmnażania jest rozmnażanie przez odkłady. W tym celu obok winorośli wykopuje się rów o głębokości 20-30 cm i dodaje kompost, który następnie miesza się z ziemią. Do rowu zagina się dobrze rozwinięty, zdrowy, najniżej położony pęd, przyciska się go patykami i przykrywa warstwą 5-6 cm ziemi. W części pędu, która nie jest przykryta ziemią, usuwa się pąki z pnia i zawiązuje drutem. Odkłady należy regularnie podlewać. Z pędów przykrytych ziemią wyrastają nowe pędy. Jesienią, gdy pędy ukorzenią się i zdrewnieją, należy je wykopać i pokroić na pojedyncze pędy. Przechowuje się je w piwnicy w wilgotnym piasku w temperaturze 1-6°C przez zimę i sadzi na wiosnę.
W Polsce winorośl sadzi się wczesną wiosną. Do sadzenia winorośli wykopuje się doły o głębokości 60-80 cm i szerokości 60 cm. Na dno dołu daje się 1-2 wiadra przefermentowanego obornika lub dwa razy więcej kompostu, wsypuje nawozy potasowe i fosforowe, dodaje glebę powierzchniową i wszystko miesza. Dolną warstwę gleby rozprowadza się na zewnątrz wykopu, a brakującą ilość gleby w wykopie uzupełnia się glebą powierzchniową. Po przygotowaniu gleby do sadzenia należy pozwolić jej osiąść. Winorośl sadzi się w odległości 1-3 m od siebie.
Sadzenie winorośli z doniczek. Niezawodną metodą jest sadzenie sadzonek winorośli z zielonymi pędami z doniczek. W marcu i kwietniu takie sadzonki powinny być przechowywane w jasnym, ciepłym pomieszczeniu lub szklarni. W maju zaczyna się je hartować: po ustąpieniu przymrozków doniczki wynosi się na zewnątrz i trzyma w półcieniu przez 10-12 dni, a następnie przenosi w słoneczne miejsce 2-3 dni przed sadzeniem. Podczas sadzenia należy uważać, aby nie naruszyć bryły gleby wokół korzeni. Po posadzeniu sadzonki podlewa się i przywiązuje do palika.
Pielęgnacja winorośli
Roczny cykl rozwojowy winorośli składa się z dwóch części – spoczynku i wegetacji (wzrostu). Okres wegetacji rozpoczyna się wiosną wraz z nabrzmiewaniem pąków, a kończy jesienią wraz z opadaniem liści.
Temperatury odpowiednie dla winorośli. Sezon wegetacyjny winorośli rozpoczyna się, gdy temperatura powietrza osiąga 9-10°C. Najlepszą temperaturą dla winorośli jest 20-30 °C. Różne odmiany mrozoodporne wytrzymują temperatury od -14 do -40°C (pod warunkiem, że są osłonięte zimą w chłodniejszym klimacie).
Nawożenie winorośli. Winorośl nawozi się nawozami mineralnymi i organicznymi. Winorośl ma dobrze rozwinięte korzenie, dzięki czemu sama pobiera wiele niezbędnych pierwiastków z głębokich warstw gleby, dlatego też nie wymaga dużego nawożenia.
Kształtowanie i przycinanie winorośli
Przycinanie nadaje winorośli pożądany kształt. Istnieją różne sposoby kształtowania winorośli: pojedynczy lub podwójny Guyot, Royat, Casenave, sznur skośny, głowa. Te techniki kształtowania winorośli można znaleźć w literaturze specjalistycznej i na forach dla miłośników winorośli.
Przycinanie jest konieczne nie tylko w celu nadania winorośli pożądanego kształtu, ale także w celu zapewnienia obfitych i regularnych plonów. Każdego roku winorośl wytwarza dużą liczbę liści i pędów, które zużywają dużo składników odżywczych. Niepotrzebne i słabe pędy należy przycinać. Główne przycinanie przeprowadza się jesienią po opadnięciu liści. Przycinanie powtarza się wiosną, aby naprawić szkody wyrządzone winorośli przez zimowe mrozy.
Gdy winorośl kwitnie, odcina się pędy (pasierby) wyrastające z pąków, w kącikach ogonów liściowych. Latem wycina się liście uszkodzone przez mróz i chore. Podczas przycinania ważne jest, aby do dojrzewających kiści winogron docierały promienie słoneczne i aby były dobrze wentylowane.
Zimowa pielęgnacja winorośli
Winorośli zagrażają bezśnieżne zimy i częste odwilże. Najmniej odporne na mróz są korzenie winorośli, dlatego warto jesienią nawozić młode i mało odporne odmiany winorośli nawozami organicznymi i ściółkować je torfem, kompostem lub trocinami. Winorośle odmian mało i średnio odpornych muszą być starannie przykryte na zimę, np. przygięte do ziemi, przykryte świerkowymi gałęziami, liśćmi, folią i obkopane ziemią.
Zbiór winogron
Okres zbioru winogron zależy od wczesności odmiany i przeznaczenia winogron. Winogrona nie mogą długo leżeć bez przetworzenia. Jeśli winogrona są przeznaczone na wino lub sok, należy je natychmiast zmiażdżyć i wycisnąć sok, ponieważ w zerwanych winogrona spada stężenie soku, a one same wysychają.
Winogrodnicy zbierają winogrona w zależności od zawartości cukru w jagodach, którą można również zmierzyć za pomocą specjalnego urządzenia zwanego refraktometrem. W zależności od zawartości cukru, cechy produkowanego wina będą się różnić.
Choroby winorośli
Choroby zmniejszają plon i jakość winogron. Najczęstsze choroby winorośli to mączniak rzekomy, mączniak prawdziwy, szara pleśń i chloroza.
Mączniak rzekomy to choroba grzybicza, która atakuje wszystkie młode części rośliny: liście, pędy, kwiaty i owoce. Choroba atakuje winorośl na przełomie czerwca i lipca. Grzyb rozwija się na spodniej stronie liści, podczas gdy górna część liścia pokrywa się nieregularnymi żółtawymi plamami, które później brązowieją. Winogrona stają się szaro-czarne, marszczą się i opadają. Chorobę zwalcza się środkami chemicznymi.
Mączniak prawdziwy to choroba atakująca całą nadziemną część rośliny: liście pokrywają się popielatym nalotem i wysychają, a winogrona pękają. Roślina dotknięta mączniakiem prawdziwym staje się słaba i podatna na zimowe przymrozki. Choroba pojawia się w lipcu i sierpniu, zwalcza się ją fungicydami.
Szara pleśń – grzyb wywołujący tę chorobę zaczyna się rozwijać po uformowaniu się jagód. Na jagodach pojawiają się brązowawe plamy i pękają. Zaatakowane jagody zaczynają gnić. Warunki sprzyjające rozwojowi szarej pleśni to deszczowa jesień. Środki zapobiegające chorobie obejmują uformowanie pnia tak wysoko, jak to możliwe, prawidłowe przycinanie, usuwanie uszkodzonych liści i gron, zwalczanie chwastów i spulchnianie gleby.
Pleśń – ten grzyb pojawia się na uszkodzonych lub popękanych jagodach, a następnie rozprzestrzenia na zdrowe jagody. Pleśń, która dostaje się do fermentującego wina wraz z sokiem, psuje je. Środki ochrony są takie same jak w przypadku szarej pleśni.
Chloroza to choroba, w której metabolizm składników odżywczych winorośli zostaje zaburzony przez nadmierną wilgoć lub suszę, zbyt zimne powietrze i glebę, niedobór żelaza i inne przyczyny. Chloroza charakteryzuje się żółknięciem liści winorośli. Aby zwalczyć tę chorobę, należy poprawić warunki uprawy winorośli, można też wczesną wiosną profilaktycznie spryskać winorośl roztworem siarczanu żelazawego.
Szkodniki winorośli
Winorośl jest atakowana przez filokserę winiec i przędziorki.
Filoksera winiec to żółto-zielona bezskrzydła mszyca. Przebija ona tkankę korzenia i odżywia się sokiem rośliny. Zaatakowane korzenie zaczynają gnić i obumierają. Winorośl zarażona filokserą zwykle umiera po 4-5 latach. Nie ma skutecznych środków ochrony przed tym szkodnikiem, więc jedynym wyjściem jest wybór odmian winorośli, które są na niego odporne.
Przędziorki to małe roztocza, które są przystosowane kolorystycznie do swojego środowiska. Przędziorki przebijają tkankę liści i wysysają je. Liście żółkną, obumierają, opadają, a winorośl słabnie. Najlepszymi warunkami do rozmnażania się tych szkodników są suche i gorące lata. Przędziorki zwalcza się za pomocą specjalnych środków owadobójczych.
Winogrona – dla żywności i zdrowia
Winogrona są bogate w minerały, które są niezbędne dla ludzkiego organizmu. Zawierają potas, krzem, mangan, magnez, wapń, miedź, tytan, nikiel, żelazo i inne pierwiastki. Winogrona zawierają również witaminy B, C, E, D i inne substancje biologicznie czynne.
Winogrona hamują powstawanie kamieni, regulują ciśnienie krwi, neutralizują substancje toksyczne i radioaktywne oraz wzmacniają odporność.
W niektórych krajach sok z winogron jest stosowany w medycynie ludowej do leczenia gorączki, zapalenia migdałków i ran jamy ustnej. W przypadku zapalenia migdałków, kaszlu, płucze się usta i gardło wywarem z liści. Odwar z liści zebranych przed kwitnieniem jest stosowany w leczeniu nadciśnienia
Wino i koniak również mają właściwości lecznicze. Niewielkie ilości tych napojów mają działanie tonizujące, poprawiają trawienie i pracę serca, unieszkodliwiają substancje toksyczne i zabijają mikroorganizmy.
Winiarstwo
Z winogron tłoczony jest jeden z najstarszych i najpopularniejszych napojów alkoholowych – wino. Znaleziska archeologiczne wskazują, że było ono wytwarzane już 6000-5000 lat przed naszą erą. Z najlepszych win słyną Włochy, Francja, Hiszpania, Portugalia, Mołdawia, Niemcy, Węgry i Gruzja. Winiarstwo rozwija się, a za liderami szybko podążają wina z Australii, Kalifornii, Chile, PAR.
Także rozwój uprawy winorośli w Polsce ostatnio przyspieszył, na południu kraju pojawia się coraz więcej winnic i winiarzy.
Wykorzystane źródła:
https://www.botanikos-sodas.vu.lt
https://www.vle.lt
http://vynuogynas.lt
https://www.wikipedia.org
https://www.gardenersworld.com
Gaigalas B. Vynmedžių auginimas. Wilno, 2003
Zdjęcia poglądowe © Canva.