Wiciokrzew (łac. Lonicera) to rodzaj roślin z rodziny przewiertniowatych. Istnieje około 200 różnych gatunków wiciokrzewu – krzewiastych i pnących, zrzucających liście i zimozielonych, owocowych i ozdobnych, jadalnych i trujących. Gatunki zielne i pnące nazywane są wiciokrzewami, a krzewy i drzewka – suchodrzewami. Wiciokrzew jest powszechny na półkuli północnej – w Europie, Azji, Afryce Północnej i Ameryce Północnej.
Wygląd wiciokrzewu różni się w zależności od gatunku. Kwitnie w różnych kolorach. Owocem wiciokrzewu jest jagoda. Większość wiciokrzewów to rośliny ozdobne, cenione za ozdobne kwiaty i piękne liście. Są one uprawiane w parkach i przydomowych ogrodach, gdzie tworzy się z nich żywopłoty, a płoty i murki obsadza się gatunkami pnącymi. Istnieje również kilka gatunków wiciokrzewów, które produkują jadalne jagody. Właśnie z powodu owoców popularność wiciokrzewów rośnie w Polsce.
Rodzaje wiciokrzewów
W Polsce występują trzy rodzime gatunki wiciokrzewu: wiciokrzew pomorski, czarny i pospolity. Wiciokrzew przewiercień i wiciokrzew tatarski przybyły do Polski z zagranicy i zadomowiły się, rozprzestrzeniając się naturalnie.
- Wiciokrzew pospolity (Lonicera xylosteum). Gatunek ten jest powszechny na południu kraju. Jest to krzew dorastający do 1-2 m wysokości o owłosionych liściach. Kwitnie żółtawobiałymi kwiatami na przełomie maja i czerwca. Czerwone jagody są trujące. Drewno jest twarde i nadaje się do produkcji małych przedmiotów.
W Polsce najbardziej popularna odmianą wiciokrzewu sinego wytwarzającego jadalne jagody jest jagoda kamczacka
Jagoda kamczacka (wiciokrzew siny) (Lonicera kamtschatica). Ten gatunek wiciokrzewu osiąga wysokość 1,8-2 m. Ma mocne gałęzie i szarozielone, owłosione liście. Kwitnie w kwietniu żółtawobiałymi kwiatami. Na przełomie maja i czerwca wytwarza niebieskie jagody o długości około 2 cm.
Istnieje wiele gatunków wiciokrzewów ozdobnych, poniżej znajdują się najbardziej popularne. Wiciokrzewy ozdobne również wytwarzają jagody, ale są one niejadalne.
- Wiciokrzew przewiercień (Lonicera caprifolium). Pnącze o pędach wznoszących się na wysokość 3-4, a czasem nawet 6 m. Liście są szerokoeliptyczne, z wierzchu zielone, a na stronie spodniej niebieskawozielonawe. Kwiaty mają długość 4-5 cm w kolorze żółto-różowym, korona ma długą rurkę. Ten pachnący wiciokrzew kwitnie wieczorami i wydziela przyjemny zapach. Pierwsze kwitnienie następuje w czerwcu i lipcu, drugie, słabsze, we wrześniu. Owocem jest pomarańczowo-czerwona jagoda.
- Wiciokrzew (suchodrzew) tatarski (Lonicera tatarica). Ten ozdobny wiciokrzew pachnący to bujny, mocno rozgałęziony krzew o wysokości 2-4 m, z różowymi, a czasem białymi lub czerwonymi kwiatami. Zapach kwiatów przypomina zapach arbuza. Suchodrzew tatarski kwitnie na przełomie maja i czerwca. Zaczyna kwitnąć 3-4 lata po posadzeniu. Liście są podłużne, jajowate. Owoce to czerwono-pomarańczowe jagody.
- Wiciokrzew pomorski (Lonicera periclymenum). Jest to wieloletnie krzewiaste pnącze. Rośnie wokół drzew, słupów i ścian. W Polsce rośnie naturalnie w zachodniej części kraju i podlega częściowej ochronie prawnej. Pędy są żółtawozielone i osiągają wysokość do 5 m. Liście ciemnozielone, eliptyczne, o długości 4-6 cm. Kwiaty rurkowate, kremowo-różowe, zebrane w kwiatostany w formie nibygłówki, pachnące, szczególnie wieczorem. Kwitnienie zazwyczaj rozpoczyna się w czerwcu lub nawet w maju i może trwać do września. Owocem jest ciemnoczerwona jagoda.
W tym artykule omówiliśmy tylko kilka z wielu gatunków wiciokrzewów. W obrębie większości gatunków wyhodowano różne odmiany, a także wiele ozdobnych mieszańców wiciokrzewów.
Uprawa wiciokrzewów
Uprawa wiciokrzewu nie jest trudna, ale należy pamiętać, że różne gatunki wiciokrzewu mogą wymagać odmiennej pielęgnacji.
Jadalne gatunki wiciokrzewu mają krótki cykl wegetacyjny, ponieważ pochodzą z surowych regionów Dalekiego Wschodu i Syberii, gdzie lato jest krótkie. W rezultacie krzewy wiciokrzewu są przyzwyczajone do kwitnienia i owocowania w krótkim czasie. Jeśli więc zauważysz, że liście wiciokrzewu brązowieją w połowie lata, nie musisz się martwić – jest to wczesny naturalny proces przygotowania rośliny do zimy. Gatunki te rosną powoli i zaczynają owocować w trzecim lub czwartym roku. Są długowieczne i mogą owocować do 20-25 lat.
Podczas uprawy wiciokrzewów pnących należy zadbać o podpory. Mogą być one wykonane z grubszego drutu, syntetycznej liny, drewnianych palików, metalowych rur lub innych materiałów. Na początku konieczne będzie skierowanie młodych pędów w stronę podpór, później zaczną się owijać same.
Miejsce. Wiciokrzewy preferują słoneczne obszary, ale będą rosły w niewielkim cieniu. Jedynie jadalne odmiany wiciokrzewu nie powinny być sadzone w cieniu, gdyż do obfitych zbiorów potrzebują słońca.
Ziemia. Zarówno suchokrzewy jak i wiciokrzewy lubią żyzną, wilgotną, ale nie podmokłą glebę.
Temperatura. Suchokrzewy nie boją się mrozu. Jednak nie wszystkie gatunki pnących wiciokrzewów tolerują mróz w takim samym stopniu. Na polskie zimy odporny jest m,.in. wiciokrzew pomorski i wiciokrzew przewiercień, zwany czasem kapryfolium, zaostrzony, Henry’ego, Tellmana, japoński.
Podlewanie. Przy dłuższej suszy konieczne jest podlewanie wiciokrzewów pnących.
Sadzenie, rozmnażanie. Owocujące krzewy rozmnaża się przez nasiona, odkłady i zielone sadzonki. Najłatwiejszym sposobem na wyhodowanie jadalnego wiciokrzewu jest zakup sadzonki. Aby uzyskać duże zbiory, wiciokrzewy należy sadzić po kilka sztuk. Suchodrzew potrzebują krzyżowego zapylenia i będą produkować więcej jagód, jeśli w pobliżu znajduje się co najmniej kilka krzewów. Sadzonki należy sadzić w odległości 1-2 m od siebie w dołkach o głębokości 40 cm i średnicy 40 cm. Sadzonki wiciokrzewów jadalnych lepiej sadzić jesienią, ponieważ wiosną bardzo wcześnie wypuszczają owoce.
Wiciokrzewy pnące można rozmnażać przez nasiona, odkłady i sadzonki pędowe. Wysiew można przeprowadzić jesienią bezpośrednio do gleby. W przypadku siewu wiosennego nasiona muszą być stratyfikowane, ponieważ nasiona niestratyfikowane kiełkują bardzo długo. W pierwszym roku sadzonki dorastają do 25-30 cm. Zaczynają kwitnąć w 2.-4. roku po posadzeniu.
Nawożenie. Krzewy wiciokrzewu należy nawozić nawozami organicznymi raz na kilka lat, jesienią. Można samemu przygotować mieszankę nawozów z węgla drzewnego (0,1 kg), kompostu (5 kg) i superfosfatu podwójnego (2 łyżki stołowe). Taka mieszanka wystarcza na 1 metr kwadratowy gleby.
Wiciokrzewy pnące powinny być nawożone zbilansowanym nawozem mineralnym wczesną wiosną. Roślinę można również zasilić nawozem organicznym lub mineralnym przed kwitnieniem. Jesienią należy ściółkować kompostowaną ziemią lub torfem z przefermentowanym obornikiem.
Przycinanie. Krzewy wiciokrzewu należy przycinać jesienią co 1-2 lata, usuwając stare, uschnięte, nieowocujące gałęzie.
Pnącza przycina się wiosną, odcinając martwe, zmarznięte i uszkodzone gałęzie. Co 3-4 lata stary wiciokrzew pnący należy odmłodzić, odcinając wczesną wiosną wszystkie jego pędy (lub połowę, pozostawiając drugą połowę na przyszły rok) na wysokości około 30-40 cm nad ziemią.
Choroby i szkodniki wiciokrzewów
Wiciokrzewy są dość odporne na choroby, a szkodniki, choć częste, nie wyrządzają im większych szkód.
Jednym ze szkodników atakujących wiciokrzewy są czerwce. Kiedy te owady osiedlają się w wiciokrzewie, roślina staje się słaba i produkuje niewiele jagód. Czerwce żywią się sokiem wiciokrzewu, osłabiając roślinę. Szkodniki te można zwalczać za pomocą wywaru z mydła potasowego lub tytoniu, ale jeśli naturalne środki zaradcze nie zadziałają, konieczne będzie zastosowanie środków owadobójczych.
Wiciokrzewy pnące mogą chorować na mączniaka prawdziwego. Jest to spowodowane nadmiernym zagęszczeniem (dlatego należy pamiętać o przycinaniu) lub zbyt zamkniętym, nieprzepuszczającym wiatru obszarem uprawy.
Charakterystyka wiciokrzewów
Istnieje wiele gatunków wiciokrzewów, dlatego różnią się one swoimi cechami.
Jadalne gatunki wiciokrzewów są cenione ze względu na swoje właściwości zdrowotne. Jagody te nie tylko jako pierwsze dojrzewają wczesnym latem, ale są również bogate w różnorodne substancje korzystne dla organizmu. Należą do nich witaminy B, A, C, potas, żelazo, magnez, fosfor, sód i jod. Te słodko-kwaśne jagody mają właściwości antybakteryjne, przeczyszczające, moczopędne, przeciwgrzybicze i przeciwutleniające. Wzmacniają organizm, poprawiają samopoczucie i apetyt. W medycynie ludowej jagody wiciokrzewu stosowane są w leczeniu zaparć i chorób żołądka. Odwar z jagód jest stosowany do płukania jamy ustnej i gardła w leczeniu anginy, zapalenia jamy ustnej i gardła. Jagody wiciokrzewu można spożywać zarówno na świeżo, jak i suszone czy też mrożone. Są one wykorzystywane do produkcji dżemów i kompotów.
Należy spożywać wyłącznie jadalne gatunki wiciokrzewu; wiciokrzew ozdobny nie jest jadalny, a niektóre gatunki wiciokrzewu są nawet trujące.
Wiciokrzewy pnące i inne wiciokrzewy ozdobne są cenione ze względu na ich piękno, ozdobną formę i przyjemny aromat. Ich spektakularne, duże, wyraziste kwiaty, piękne liście i niejadalne, ale uderzająco piękne jagody są ozdobą parków, ogrodów i podwórek. Wiciokrzewy pnące zdobią pergole, altany, ściany domów, balkony i ogrodzenia.
Zdjęcia poglądowe © Canva.