Wąż (Coluber) to zwierzę symbolizujące mądrość, zdrowie i szczęście. Dawniej w północno-wschodniej części Polski trzymano je nawet w domach jako zwierzęta domowe. Także i dziś węża można spotkać nie tylko w naturze, gad ten chętnie odwiedza domy, zwłaszcza te położone w pobliżu lasów.
Węże należą do rodziny gadów i występują na całym świecie z wyjątkiem Antarktydy. Istnieją gatunki węży, które żyją w wodzie, na lądzie i na drzewach. Węże mogą dorastać do 3,5 m długości, ich ciało jest najczęściej cętkowane, a głowa mała i pokryta łuskami. Węże mają zaokrąglone oczy i ruchome szczęki. Większość węży nie jest jadowita, ale niektóre mają zęby jadowe (w Polsce tylko żmija zygzakowata). Węże żywią się płazami, rybami, małymi ssakami, ptakami i ich jajami. Większość węży składa jaja, ale niektóre są również jajożyworodne.
W Polsce występuje 5 gatunków węży – gniewosz plamisty, wąż Eskulapa, zaskroniec zwyczajny, zaskroniec rybołów i żmija zygzakowata.
Zaskroniec zwyczajny
Zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix) to napospolitszy wąż w Polsce. Występuje w większości krajów Europy. To właśnie one były niegdyś trzymane jako zwierzęta domowe, aby chronić domy przed gryzoniami. Zaskroniec zwyczajny ma dwie żółtawe lub pomarańczowe plamy po bokach głowy, za skroniami – czemu też zawdzięcza swoją polską nazwę. Ciało tego gada jest szare lub czarne, często z ciemniejszymi plamami lub wąskimi poprzecznymi paskami ułożonymi w wzór przypominający siatkę. Długość ciała zaskrońca jest bardzo zróżnicowana i wynosi od 65 cm do 140 cm, a czasem nawet więcej. Samice są dłuższe i większe niż samce.
Zaskrońce żyją w pobliżu zbiorników wodnych, w wilgotnych lasach, na bagnach i łąkach łęgowych. Ich sposób życia związany jest z wodą, są doskonałymi pływakami i nurkami, potrafią nawet przepłynąć jezioro. Na początku kwietnia lub z końcem marca budzą się po hibernacji. Węże te są aktywne w ciągu dnia i zwykle polują rano i wieczorem. Zaskrońce żywią się małymi ptakami i ssakami, płazami, kijankami i małymi rybami. Młode węże żywią się owadami. Połykają swoją zdobycz żywcem lub duszą ją, owijając się wokół niej.
Jak rozmnażają się węże
Rozmnażanie węży jest niezwykle interesującym procesem. Okres godowy zaczyna się w maju w pobliżu jezior i rzek. Samice i samce tworzą jedno wielkie kłębowisko, w którym dochodzi do zapłodnienia samic. Samica jest zwykle zapładniana przez największego samca. Samice zaczynają składać jaja w sierpniu, w liściach, spróchniałych pniach lub innych wilgotnych i ciepłych miejscach. Po 8-10 tygodniach z jaj wykluwają się młode o wielkości 10-20 cm, które dojrzewają przez 3-4 lata. Gady te zapadają w stan hibernacji w październiku lub listopadzie. Zaskrońce żyją około 25-28 lat.
Jak bronią się zaskrońce
Zaskrońce nie są niebezpieczne dla ludzi i nie mają jadu. Broniąc się, lub chcąc uciec przed wrogiem, zaskrońce syczą i kręcą głową, chcąc w ten sposób przestraszyć prześladowców. Złapane, mogą opryskać żółtawą, nieprzyjemnie pachnącą cieczą z kloaki. Mogą również udawać martwe – wiotczeją, otwierają pysk, a po uwolnieniu nagle „odzyskują przytomność”. Jeśli znajdziesz węża w niepożądanym miejscu, podnieś go zakrzywionym kijem lub szczotką i ostrożnie przenieś w inne miejsce, najlepiej takie, w którym jest wilgoć lub zarośla.
Gniewosz plamisty
Gniewosza plamistego, miedziankę (Coronella austriaca) można w Polsce spotkać głównie na południu kraju. Jest on objęty ochroną. Jest powszechnie spotykany w wielu miejscach Europy i zachodniej Azji. Wąż ten dorasta do 60-75 cm długości. Na grzbiecie o rdzawobrązowym kolorze wzdłuż środkowej linii występują 2-4 rzędy ciemniejszych plam. Barwa ciała samców jest bardziej brązowa, a samic szara. Głowa gniewosza jest ciemna, brzuch szary, rzadziej pomarańczowy lub brązowawy. Na szyi ma dwa brązowe lub ciemnobrązowe paski lub plamki, które łączą się ze sobą na czubku głowy, tworząc skomplikowany wzór przypominający koronę. Gniewosz plamisty zrzuca skórę dwa do trzech razy w roku.
Żyje na suchych, pagórkowatych obszarach oraz w suchych lasach mieszanych i liściastych. Lubi dobrze nagrzane miejsca – wyręby i leśne polany. Może zajmować jamy po gryzoniach, chować się pod kamieniami, w pustych pniach, pod powalonymi drzewami. Po hibernacji budzi się w kwietniu a jego sezon godowy trwa do maja. Jest to wąż żyworodny – jaja rozwijają się wewnątrz samicy. Młode rodzą się w sierpniu. Węże dojrzewają w ciągu 3-4 lat.
Gniewosz plamisty żywi się małymi gryzoniami, jaszczurkami, owadami, padalcami, żmijami i młodymi ptakami. Małe ofiary mogą zostać połknięte żywcem, podczas gdy większe dusi, owijając się wokół nich swoim ciałem. Wąż ten ma także wrogów w naturze – borsuki, jeże, fretki i niektóre ptaki drapieżne.
Węże w ogrodzie
Jak wspomniano powyżej, węże były kiedyś trzymane w ludzkich zagrodach w celu ochrony domostw przed gryzoniami. Węże to niezastąpieni łowcy myszy – mogą pod tym względem śmiało konkurować z kotami. Łapią także żaby.
Dla węża ludzka zagroda jest dobrym miejscem do składania jaj. Węże potrzebują kilku warunków do rozmnażania: naturalnego zbiornika wodnego i dogodnego miejsca do składania jaj. Ponieważ samica węża składa jaja tam, gdzie jest wilgotno i ciepło, obornik w gospodarstwie rolnym wydaje się być dla niej dobrym miejscem. Z tego powodu węże można znaleźć w stodołach i pod podłogą budynków gospodarczych. Wężom pasują także kupy wiórów drewnianych, liście zgrabione jesienią, pryzmy kompostu z gęstą trawą rosnącą w pobliżu. W tych „siedliskach” samice węży mogą składać jaja, z których wyklują się w lipcu, sierpniu młode. Węże czasami wpełzają przez szczeliny do piwnic, szop, a nawet domów.
Jeśli chcemy uniknąć sąsiedztwa węży, warto zaprowadzić porządek w otoczeniu gospodarstwa, kosić krótko trawę i nie pozostawiać nagromadzonych przedmiotów lub odpadów, w których węże mogą żyć. Węże można również eksmitować, tworząc dogodne dla nich siedlisko z dala od ogrodu, składając stosy gałęzi w bardziej wilgotnym miejscu i dodając do stosu kamienie. Węże prawdopodobnie się tam przeniosą. Innym sposobem na odstraszenie węży jest przyciągnięcie zwierząt, które są im wrogie, takich jak bociany i jeże.
Eglė, królowa węży
Ciekawostką jest, że u Litwinów wąż jest zwierzęciem czczonym od czasów pogańskich i jest uważany za dobrego ducha domu, patrona. Jest bóstwem zmarłych przodków, dobrobytu, domu, ogniska domowego, zdrowia, płodności. Litwini wierzyli, że węże są bardzo inteligentne, nieśmiertelne i dbają o dobrobyt domu. Ludzie trzymali je w domu, karmili, chronili.
Węże były przedstawiane w różnych formach w litewskiej sztuce ludowej i często są tematem opowieści i legend o wężach. Litewskie podania ludowe wspominają o królu i królowej węży noszących złote korony. Najbardziej znana jest bajka o królowej węży Eglė. Istnieje ponad sto różnych wersji tego podania. Mówiąc w skrócie: wąż Žilvinas poślubia piękną Eglė, która zamieszkuje w jego pałacu w morzu. Po kilku latach Eglė i jej dzieci wychodzą na ląd, aby odwiedzić krewnych. Bracia Eglė, nie chcąc pozwolić jej wrócić do męża, wyciągają z najmłodszej córki Eglė, Drebulė sekretne hasło, przywołujące Žilvinasa z morza, i zabijają go kosami. Po powrocie na brzeg Eglė dowiaduje się od ducha Žilvinasa, co się stało, i ogarnięta żalem zamienia dzieci w drzewa, a sama staje się świerkiem (Eglė to po litewsku właśnie świerk).
Źródła:
https://www.vle.lt
https://www.raudonojiknyga.lt
https://vstt.lrv.lt
https://www.valstietis.lt
https://wikipedia.org
Zdjęcia poglądowe © Canva.