W pełni sezonu na jagody i owoce często wybieramy do lasu, aby je zebrać. Oprócz dobrze nam znanych poziomek, jagód, malin, jeżyn, żurawin i borówek, w lesie jest mnóstwo innych jagód. One również kuszą kolorem, rozmiarem, atrakcyjnością, dostępnością, ale są trujące. Próbowanie nieznanych jagód lub owoców może wpędzić Cię w kłopoty i poważnie zaszkodzić Twojemu zdrowiu.
Na świecie istnieje ponad 1600 trujących roślin, a około 350 gatunków rośnie naturalnie w Polsce. Polskie lasy są domem dla wielu trujących roślin, które intrygują miłośników przyrody swoim uderzającym wyglądem (a czasem w ogóle się nie wyróżniają). Toksyny nagromadzone w różnych częściach roślin, a zwłaszcza w nasionach jagód i owoców, w różny sposób oddziałują na różne grupy organizmów, ze względu na ich adaptację, wrażliwość i przyjętą dawkę. Na przykład ptaki żywią się jagodami wawrzynka wilczego łyka, a dla ludzi są one całkowicie niejadalne – także dzieci są bardziej wrażliwe na trucizny niż dorośli. Dlatego to, co jest trujące dla niektórych, może być całkowicie zdrowe dla innych, ale przyjrzymy się tym roślinom występującym w Polsce, których jagody i owoce są bardzo niebezpieczne dla zdrowia ludzkiego.
Wawrzynek wilczełyko – jedna z najbardziej trujących roślin w Polsce
Wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum) to słabo rozgałęziony krzew o różowych kwiatach i lancetowatych liściach. W lipcu lub sierpniu wytwarza czerwone, czasem pomarańczowe owoce pestkowe („jagody”). Cała roślina jest niezwykle trująca, a zjedzenie 10-12 owoców może spowodować śmierć. Trujące substancje dafnina i mezereina podrażniają skórę, uszkadzają przewód pokarmowy i układ nerwowy, a po żuciu kory wypadają zęby.
Pokrzyk wilcza jagoda i jego śmiercionośne jagody
Pokrzyk wilcza jagoda, wilcza wiśnia, belladonna (Atropa belladonna) to stosunkowo rzadka roślina, występująca głównie na południu kraju. Występuje najczęściej na obrzeżach lasów i na leśnych porębach. Jest to wieloletnia roślina o wysokości 50-150 cm, przypominająca niewielki krzew. Jej liście są jajowate lub eliptyczne, kwiaty z beczułkowato-dzwonkowatą koroną w kolorze fioletowym i błyszczącymi, fioletowo-czarnymi jagodami. Spożycie jakiejkolwiek części rośliny zawierającej toksyny atropinę, hioscyjaminę powoduje gorączkę, szybki puls, rozszerzone źrenice, ból głowy, suchość w ustach, pieczenie gardła, halucynacje, drgawki i może spowodować śmierć.
Czerniec gronkowy z parzącymi usta jagodami
Czerniec gronkowy (Actaea spicata) to roślina o wysokości 30-6 cm rosnąca w cienistych lasach liściastych i mieszanych. Liście są duże, podwójnie trójdzielnie pierzaste, a białe nitkowate kwiaty skupione są w niewielkim gronie. Trująca jest cała roślina. Silnie trujące czarne, błyszczące jagody dojrzewają w sierpniu i wrześniu, po spożyciu powodują poważne uszkodzenia błon śluzowych jamy ustnej i wnętrza ciała (uczucie pieczenia), a także zawroty głowy i ból, biegunkę, wymioty. Efekt ten jest powodowany przez toksyczną substancję protoanemoninę i inne glikozydy lub olejki eteryczne.
Czworolist pospolity – „nieprzyjemna” jagoda podobna do borówki amerykańskiej
Czworolist pospolity (Paris quadrifolia) to bardzo łatwo rozpoznawalna roślina rosnąca w lasach liściastych i mieszanych. Dorasta do 15-40 cm wysokości, ma cztery eliptyczne liście równej wielkości ułożone w okrąg, z dużą niebieską jagodą w środku na długiej szypułce. Wszystkie części rośliny są trujące – zawierają toksyny parastyfninę i parydynę. Zjedzenie jagód czworolistu powoduje zaburzenia trawienia, ogólne osłabienie i silne bóle głowy. Jagody mają bardzo nieprzyjemny smak i zapach, więc zatrucia są rzadkie, a część ziołowa jest również stosowana jako substancja lecznicza.
Konwalia majowa – czerwone owoce uszkadzają serce
Konwalia majowa (Convallaria majalis) to roślina zielna o wysokości do 30 cm, rosnąca głownie w północno zachodniej części Polski. Rośnie w zaroślach i lasach mieszanych, rozrasta się przez kłącza. Można ją łatwo rozpoznać po dwóch podłużnych, eliptycznych liściach u podstawy i białych, dzwonkowatych kwiatach, które tworzą jednostronne grono. Czerwone jagody dojrzewają pod koniec lata. Wszystkie części konwalii zawierają około 20 trujących substancji, takich jak konwalatoksyna, korglikon, majolozyd i inne, które w przypadku zatrucia mogą powodować nudności, wymioty, zaburzenia rytmu serca, bóle głowy i zaburzenia psychiczne.
Te same substancje są również odpowiedzialne za stosowanie konwalii jako rośliny leczniczej w leczeniu chorób serca.
Kokoryczka wonna – lecznicza, ale także i niebezpieczna
Kokoryczka wonna (Poligonatum odoratum) to roślina o wysokości 30-70 cm z liśćmi dość podobnymi do liści konwalii, z tym wyjątkiem, że liście kokoryczki są ułożone w dwustronnie i maleją ku górze. Kwiaty są również podobne do kwiatów konwalii, ale dzwonki jest nieco bardziej wydłużone, żółtawo-białe i wyrastaja po 1-2 w kątach liści. Wytwarza sinoczarne jagody. Podobnie jak konwalia, kokoryczka wonna zawiera we wszystkich częściach konwalarynę i konwalamarynę, działające nasercowo, dlatego w przypadku przedawkowania wywołuje objawy takie jak wymioty, biegunka i niestrawność. Ze względu na swoją toksyczność produkty lecznicze są stosowane wyłącznie do leczenia zewnętrznego. Podobne właściwości mają również kokoryczka wielokwiatowa i kokoryczka okółkowa.
Psianka słodkogórz – smutne konsekwencje po spożyciu jagód
Psianka słodkogórz (Solanum dulcamara) to półkrzew o wysokości 30-180 cm, który lubi rosnąć wzdłuż brzegów zbiorników wodnych. Ma pnącą się, rozgałęzioną łodygę, gładkie, spiczaste liście, małe, opadające fioletowe kwiaty i czerwone jagody. Cała roślina jest silnie trująca, ponieważ zawiera solaninę, a w jagodach dulkamarynę. Objawy zatrucia obejmują wymioty, ślinotok, bóle brzucha, niskie ciśnienie krwi, niskie tętno, biegunkę, rozszerzone źrenice, osłabienie, depresję oddechową i mogą skutkować śmiercią.
Psianka czarna – nasiona wywołujące silne halucynacje
Psianka czarna (Solanum nigrum) to chwast, który rośnie na nieużytkach, poboczach dróg i brzegach rzek, dorasta do wysokości 10-50 cm. Łodygi są wzniesione, prawie nagie, a liście owalne lub jajowate. Kwiaty są małe, białe, zebrane po 3-12 w rzadkie baldachy. Owocem jest mała zielona jagoda, która po dojrzeniu staje się czarna. Niedojrzałe jagody i liście są silnie trujące ze względu na trującą solaninę i saponiny, które są typowe dla roślin psiankowatych. Zatrucie psianką objawia się ślinotokiem, poważnymi zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi, biegunką, wymiotami, depresją układu nerwowego, bólem brzucha, zmianami zachowania, spowolnieniem akcji serca i ewentualnie śmiercią. Dojrzałe jagody są jadalne, ale w niewielkich ilościach.
Wiciokrzew pospolity – spożyte owoce przysporzą problemów
Wiciokrzew pospolity (Lonicera Xylosteum) to kulisty, silnie trujący krzew dorastający do 2-3 metrów wysokości. Liście są szeroko eliptyczne, prawie zaokrąglone, z żółtawo-białymi kwiatami w kątach liści. W lipcu-sierpniu produkuje czerwone, błyszczące jagody, czasem zrośnięte parami. Najbardziej trujące są liście i jagody wiciokrzewu. Jagody zawierają trujące alkaloidy ksylosteinę, flawonoidy i antocyjany, które mogą powodować wymioty, biegunkę, pobudzenie i zaburzenia rytmu serca.
Bieluń dziędzierzawa – silnie halucynogenne nasiona
Bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium) to roślina zielna dorastająca do ok. 1 metra wysokości. Wyróżnia się dużymi, mocno powcinanymi liśćmi i lejkowatymi, białawymi kwiatami. Owocem są kolczaste torebki z duża ilością nasion. Liście i nasiona rośliny są niezwykle trujące i zawierają alkaloidy tropanowe. Trucizna powoduje bardzo silne halucynacje, a przedawkowanie jest bardzo łatwe. Osoba doświadcza gorączki, psychozy, rozszerzenia źrenic, bólu głowy, szybkiego i słabego pulsu, drgawek i śpiączki, co może zakończyć się śmiercią. W Polsce pospolita, spotykana przy drogach, na nieużytkach, często jest też uprawiana w ogródkach.
Lulek czarny – trucizna uszkadzająca układ nerwowy
Lulek czarny (Hyoscyamus niger) to dość często spotykana roślina rosnąca na poboczach dróg, brzegach rzek i wysypiskach śmieci, o wysokości 15-100 cm, z wydłużonymi, lekko pierzastymi liśćmi, łodygą pokrytą lepkimi włoskami i fioletowo-żółtymi kwiatami. Owocem jest torebka, w któryej dojrzewają nasiona podobne do nasion maku. Cała roślina jest silnie trująca, zawiera substancje toksyczne: hioscyjaminę, hioscynę, skopolaminę i atropinę. Objawy zatrucia są bardzo podobne do objawów zatrucia bieluniem, ponieważ trucizna ma silny wpływ na układ nerwowy i paraliżuje oddychanie.
Owoce innych mniej trujących roślin
W przypadku spożycia dużych ilości, możliwe jest zatrucie jagodami lub owocami pestkowymi tych roślin:
- Czarne jagody – bez czarny, szakłak pospolity, kruszyna pospolita, dereń i świdwa.
- Czerwone jagody – trzmielina pospolita, kalina koralowa (świeże owoce pestkowe).
Zatrucie powoduje wymioty, biegunkę, bóle brzucha i ogólne osłabienie.
Jeśli pomylimy rośliny lecznicze…
Dobroczynne właściwości lecznicze roślin zachęcają ludzi do wybierania roślin do leczenia różnych dolegliwości. Chociaż niekoniecznie są to jagody lub owoce, inne części ziół, takie jak liście, korzenie, łodygi i bulwy, często mają właściwości lecznicze. Niektóre gatunki roślin leczniczych, zwłaszcza selerowate, są dość trudne do odróżnienia od siebie. Można pomylić następujące rośliny: szczwoła plamistego, który wygląda jak trybula leśna, wrońca widlastego, który wygląda jak widłaki i dominującą wśród paproci nerecznicę samczą, zwaną także paprotnikiem samczym. Wiemy, że prawidłowo stosowane rośliny mogą pomóc, ale niewłaściwie przygotowane w domu nalewki ziołowe, napary, herbaty i inne preparaty lecznicze mogą prowadzić do niewesołych konsekwencji zdrowotnych. Zabronione jest stosowanie roślin takich jak ciemiężyca biała, kopytnik pospolity czy bagno zwyczajne, a grążela żółtego i wrotycza pospolitego lepiej nie stosować lub stosować z zaleceniem lekarza.
Parzące soki roślinne
Rośliny takie jak barszcz Sosnowskiego, barszcz syberyjski, pasternak zwyczajny, ruta zwyczajna podrażniają lub uszkadzają skórę w mniejszym lub większym stopniu po dotknięciu lub kontakcie z ich sokami. Niebezpieczne działanie roślin nasila się w obecności intensywnego światła i wilgoci, ponieważ toksyczne substancje zawarte w soku modyfikują promieniowanie UV emitowane przez słońce.
Chroń swoje zdrowie
Aby spacer czy czas spędzony na łonie natury nie stał się nieprzyjemny, należy nauczyć się rozpoznawać rośliny trujące i w przypadku wykrycia unikać ich. Jeśli znajdziesz nieznane rośliny, lepiej ich nie dotykaj, nie zrywaj, a tym bardziej nie próbuj ani nie zabieraj do domu. Są też i znajome rośliny, ale należy pamiętać, że nie wszystkie ich części są bezpieczne. Mali odkrywcy, tacy jak dzieci i zwierzęta domowe, wymagają szczególnego nadzoru. Jeśli przed wyjściem do lasu zadbamy o odpowiedni ubiór (długie spodnie i koszula z długim rękawem), można zapobiec uszkodzeniom skóry.
Źródła:
https://www.vle.lt/straipsnis/nuodingieji-augalai/
https://plants.ces.ncsu.edu/plants
https://sam.lrv.lt/lt/naujienos/nuodingi-augalai-keliantys-pavoju-zmogaus-sveikatai
Kaunienė V., Kaunas. E. Rośliny lecznicze, Wilno: Wydawnictwo „Varpas” 1991.
Navasaitis M., Ozolinčius R., Smaliukas D., Balevičienė J. Dendroflora Litwy. Monografia, Kowno: Wydawnictwo „Lututė” 2003.
Vilkonis K. K. Lietuvos žaliasis rūbas. Atlas, Ogród botaniczny Uniwersytetu w Szawlach: Wydawnictwo „Lututė”, 2008.
Zdjęcia poglądowe © Canva.