Sosny szumią kojąco i otulają przyjemnym leśnym aromatem. Sosny w ogrodzie dodają przytulności. Nawet gdy nadejdzie ponura jesień i inne rośliny tracą liście, drzewa iglaste pozostają zielone i wzbogacają nasze otoczenie bujną zielenią. Ponadto każdy hodowca może wybrać gatunek sosny, który pasuje do jego działki i środowiska, a są one dostępne w różnych formach i wielkościach.
Sosna (Pinus) należy do rodziny sosnowatych. Jest to wiecznie zielone drzewo iglaste, a czasem także krzew. Pędy sosny są duże i pokryte łuskami. Jej igły są długie, proste, rosną po 2, 3 lub 5 osadzone na krótkopędach, dlatego sosny są klasyfikowane jako dwuigielne, trójigielne i pięcioigielne. Sosny kwitną później niż większość drzew iglastych. Szyszki o różnych kształtach i rozmiarach dojrzewają jesienią drugiego roku i mogą wysiewać nasiona natychmiast lub następnej wiosny. Nasiona niektórych gatunków mają błoniaste skrzydełka.
Sosny występują pospolicie w Europie, Azji, Afryce Północnej i Ameryce Północnej. Te drzewa iglaste rosną w przeróżnych strefach klimatycznych – w tundrze, na średnich szerokościach geograficznych i w strefie podzwrotnikowej. Największą różnorodność sosen można znaleźć w Azji Wschodniej i Ameryce Północnej. Istnieje około 100 gatunków sosen, z których w Polsce w naturze spotyka się 4 gatunki.
Sosna zwyczajna
Sosna zwyczajna (Pinus sylvestris) występuje powszechnie w Europie i Azji. Dorasta do 30-40 m wysokości i ma prosty pień. Igły sosny zwyczajnej rosną parami, osiągając długość 4-8 cm. Szyszki są stożkowate, o długości 3-6 cm i zazwyczaj szaro-brązowe. Sosna zwyczajna rośnie szybko i żyje do 300-400 lat. Nie jest wymagająca pod względem gleby i wilgotności. Opracowano różne formy ozdobne, np.: Albyns – rozłożysty, płożący krzew sosnowy o wysokości do 30 cm; Argentea – kompaktowa sosna o srebrzystoszarych kolcach; Compressa – sosna kolumnowa o gęstych, wysoko wznoszących się gałęziach, o wysokości 1-2 m; oraz Watereri – sosna o szeroko stożkowatym pokroju i niebieskoszarych kolcach, o wysokości około 5 m.
Kosodrzewina
Kosodrzewina albo sosna górska (Pinus mugo) jest powszechna w górach Środkowej i Południowej Europy. Są to raczej karłowate sosny, dorastające do około 3-4 m wysokości, z kilkoma zakrzywionymi pniami. Kora kosodrzewiny jest szarobrązowa. Jej zielone i gęste igły ułożone są parami. Szyszki są owalne, brązowe, z wypukłymi łuskami. Kosodrzewina jest wolno rosnącą sosną i ma mniejsze wymagania glebowe niż inne sosny. Może rosnąć na nieurodzajnym piasku, ponieważ jej korzenie wnikają głęboko w ziemię i dostarczają drzewu wodę. Kosodrzewina jest mrozoodporna. W Polsce rośnie m.in. w Tatrach i Sudetach. Kilka ozdobnych form kosodrzewiny: Gnom – karłowata kosodrzewina, która dorasta do 2 m wysokości i tyle samo szerokości, z gęstymi kolcami; Mops – karłowata kosodrzewina kulista, która dorasta do około 1 m wysokości; Mughus – półkuliste drzewo, które dorasta do 2 m wysokości i tyle samo szerokości.
Sosna czarna
Sosna czarna (Pinus nigra) wyróżnia się ciemną, bujną koroną. Gatunek ten rośnie naturalnie w środkowej i południowej Europie. W Polsce dobrze się aklimatyzuje i jest chętnie sadzona jako roślina ozdobna. Dorasta do 20-40 m wysokości. Jej kora jest ciemna, jasnoszara, korona jest szeroko owalna, a gałęzie grube. Igły są ułożone parami, ciemnozielone, a szyszki są jajowate, stożkowate, długości około 5-8 cm. Wzrost jest raczej powolny, zwłaszcza gdy drzewo jest młode. Preferuje luźne, wapienne gleby i jest odporna na mrozy. Sosna czarna jest bardziej tolerancyjna na zanieczyszczone powietrze niż np. sosna zwyczajna. Niektóre z jej form ozdobnych: Aurea – z żółtymi kolcami przechodzącymi z wiekiem w szaro-zielone; Columnaris – z kolumnową koroną i krótkimi gałęziami; oraz Globosa – niewysokie drzewko z gęstą, kulistą koroną.
Sosna wejmutka
Sosna wejmutka (Pinus strobus), pochodzi z Ameryki Północnej, dorasta do 20-30 m wysokości i ma rzadką, owalną lub stożkowatą, nieregularną koronę. Jej cienkie gałęzie rosną poziomo. Miękkie niebieskozielone igły są zebrane po 5 na krótkopędzie. Szyszki są walcowate i brązowe. Sosna wejmutka rośnie szybko, jest odporna na mróz i bardziej wybredna jeśli idzie o ziemię niż sosna zwyczajna. Oto niektóre z jej dekoracyjnych, godnych uwagi form: Alba – sosna o biało-zielonych kolcach; Minima – karłowaty, szeroko stożkowaty krzew o ciemnozielonych kolcach; Radiata – kulista, gęsto rozgałęziona odmiana karłowata.
Sosna limba
Sosna cedrowa (Pinus cembra) – ta pospolita w górach Europy Środkowej sosna dorasta do 20-25 m wysokości. Jej korona jest owalna i gęsta. Gęste igły zebrane są po 5 w pęczku. Szyszki są prawie kuliste, brązowe, a nasiona są bez skrzydełek. Sosna cedrowa rośnie powoli, jest wymagająca w stosunku do gleby, dobrze radzi sobie z cieniem i zanieczyszczonym powietrzem miast. Jest nie tylko wyjątkowo ozdobną sosną, ale też i źródłem pysznych orzeszków cedrowych. Dostępna jest w różnych formach ozdobnych: Glauca – ze srebrzystoniebieskimi kolcami; Globe – kulisty krzew o wysokości 1-2 m; Pygmaea – karłowata sosna o wysokości 0,3-0,4 m, z krótkimi, gęstymi kolcami.
Oprócz powyższych w Polsce hodowane są także inne gatunki sosen: sosna syberyjska, sosna żółta, sosna kolumnowa, sosna Schwerina, sosna Banksa, sosna koreańska, sosna bośniacka i inne.
Rozmnażanie i sadzenie sosen
Częstym pytaniem jest, jak sadzić sosny. Sosny mogą być rozmnażane przez nasiona lub z gałązek, ale najłatwiejszym sposobem na wyhodowanie sosny jest zakup młodej, już podrośniętej sosenki ze szkółki.
Sosny są hodowane z nasion, które są przechowywane w suchym i chłodnym miejscu przez zimę. Można je kupić lub zebrać samodzielnie. W tym celu należy jesienią przynieść dojrzałe szyszki, z których nasiona wypadną w ciepłym pomieszczeniu. Nasiona wysiewa się wiosną lub nawet wcześniej (luty-marzec) do doniczek lub skrzynek w kwaśnym podłożu. Przed siewem konieczna jest stratyfikacja (schłodzenie) nasion. Nasiona przechowuje się w jasnym pomieszczeniu lub przenosi do szklarni lub chłodnego korytarza. Tylko niektóre nasiona kiełkują tej samej wiosny, inne dopiero rok później. Innym sposobem jest wysianie nasion sosny jesienią bezpośrednio do szklarni i ściółkowanie. Drzewa ozdobne są szczepione i uprawiane z gałązek.
Sosnę można sadzić wiosną i jesienią. Najlepszą porą na to jest wczesna wiosna oraz jesień – najpóźniej w połowie października. Jeśli przesadzasz sosnę z doniczki do gleby, możesz to robić przez cały ciepły sezon. Przesadzanie sosen rosnących w gruncie nie jest łatwe. Korzenie tych drzew są raczej płytkie, rzadkie i szerokie, a gleba słabo się na nich trzyma. Sosenki wyhodowane w szkółce są łatwiejsze do przesadzenia, ponieważ ich korzenie są bardziej zwarte.
Uprawa i pielęgnacja sosen
Sosny są światłolubne, ale dobrze przystosowują się do mniej nasłonecznionych i półcienistych stanowisk. Większość z nich nie ma dużych wymagań glebowych i może rosnąć zarówno na obszarach suchych, jak i podmokłych – można je znaleźć zarówno na bagnach, jak i w górach.
Chociaż wiele gatunków sosen nie ma dużych wymagań co do gleby i wilgotności, młode drzewa wymagają starannej pielęgnacji, podlewania, spulchniania i ściółkowania. W lasach i na obszarach wiejskich pnie młodych sosen są opasywane, aby chronić je przed jeleniami, które często rozrywają korę i uszkadzają gałęzie swoim porożem. Nawożenie można przeprowadzać od połowy kwietnia do końca lipca.
Szkółki oferują sosny formowane – już wyhodowane, ukształtowane drzewa, które praktycznie nie zmieniają już swojego kształtu i wielkości, dzięki czemu hodowcy nie muszą już martwić się o ich przycinanie i kształtowanie.
Sosna w donicy
W donicach uprawia się również małe sosny ozdobne (hodowane do celów ozdobnych i dekoracyjnych). Taka sosna doniczkowa stanowi piękną ozdobę tarasu lub balkonu. Główna różnica między uprawą sosny w doniczce a uprawą na polu polega na tym, że w donicy jest bardzo mało miejsca na korzenie rośliny, dlatego nie wszystkie gatunki sosny będą się dobrze czuły hodowane w ten sposób. Do uprawy w donicy należy wybrać wolno rosnący gatunek, ale lepiej jest kupić nieco podrośnięte drzewko, inaczej trzeba będzie długo czekać, aż nabiorą pożądanego kształtu. Wiele sosen hodowanych w donicy rośnie zaledwie kilka centymetrów rocznie.
Sosny w donicach uprawia się w warunkach podobnych do tych panujących na zewnątrz. Lepiej jest sadzić je w lżejszej glebie gliniastej i umieścić donicę w miejscu nasłonecznionym lub w półcieniu. Ważne jest, aby podlewać drzewa doniczkowe w odpowiednim czasie i ściółkować powierzchnię doniczki. Do ściółkowania nadaje się kora drzewna lub żwir albo ozdobne kamyki. Zimą przenieś donice z sosnami do chłodnego i jasnego pokoju. Pamiętaj, aby podlewać roślinę i sprawdzać, czy ziemia w donicy nie wyschła.
Do sadzenia w donicy wybieraj bardzo niskie odmiany sosny. Oto kilka karłowatych sosen: wspomniane wcześniej odmiany kosodrzewiny Gnom i Mops, odmiany sosny czarnej Globosa, Nana, Pierrick Bregon, Green tower i sosna bośniacka (Pinus leucodermis) Compact Gem.
W doniczkach uprawia się także sosny bonsai – pięknie ukształtowane sosny ozdobne. Sosna bonsai zakupiona w specjalnej szkółce będzie pięknym dodatkiem do otoczenia i nie będzie wymagała wiele wysiłku w utrzymaniu.
Choroby i szkodniki sosen
Podobnie jak inne rośliny, sosny czasami atakują szkodniki lub choroby. Typowe choroby sosny to wiosenna osutka sosny i rdza pęcherzykowata igieł sosny . Wiosenna osutka sosny jest wywoływana przez grzyby. Na igłach pojawiają się żółte lub brązowawe plamy. Następnie igły brązowieją, wysychają i odpadają. Chorobie sprzyja deszczowa i ciepła pogoda latem oraz łagodne zimy.
Rdzę pęcherzykowatą igieł sosny również wywołuje grzyb. Choroba ta objawia się żółtawymi pęcherzami na igłach, które rozprzestrzeniają zarodniki, gdy pękają. Rdza pęcherzykowata igieł sosny występuje częściej u młodych sosen. W przypadku zauważenia oznak tych chorób zaleca się traktowanie roślin specjalnymi fungicydami lub produktami na bazie roślin.
Drzewa sosnowe atakują również owady, takie jak borecznik sosnowiec, borecznik rudy i miodownica sosnowa pędowa. Larwy borecznika sosnowca żywią się igłami sosny, a miodownica sosnowa pędowa wysysa soki z igieł i kory. Szkodniki te osłabiają drzewka i muszą być zwalczane. Mydło potasowe i specjalne środki owadobójcze pomogą zniszczyć szkodniki.
Lecznicze właściwości sosny
Sosna to nie tylko piękna i aromatyczna roślina, ma także wiele dobroczynnych właściwości dla zdrowia człowieka. Świeże sosnowe powietrze ułatwia oddychanie, poprawia nastrój, poprawia krążenie i metabolizm, pomaga odzyskać siły oraz leczy bezsenność i smutek. Gałązki sosny namoczone w pomieszczeniu pomagają chorym szybciej wyzdrowieć. Spacer po sosnowym lesie jest zdrowy i pożyteczny dla osób ze słabymi płucami i chorobami układu oddechowego.
W swojej książce „Moc litewskich roślin” znawczyni roślin Dalia Treigienė przypisuje leczniczemu wywarowi z sosny właściwości przeciwzapalne, stymulujące układ moczowy i wydalanie żółci. Napar ten pomaga również pozbyć się zapalenia oskrzeli, zapalenia stawów i reumatyzmu. Wyciąg spirytusowy z pąków sosny zalecany jest w celu wzmocnienia kości i po złamaniach, ponieważ pomaga odbudować tkankę kostną, chrząstki, więzadła i naczynia krwionośne. Jest również skuteczny w przypadku osteoporozy, przewlekłych stanów zapalnych i reumatyzmu. Nasiona sosny wzmacniają układ moczowy i leczą choroby pęcherza moczowego. Węgiel drzewny z sosny można pić w przypadku niestrawności lub zatrucia, a z igieł sosnowych przygotowuje się herbatę witaminową.
Źródła:
https://www.vle.lt
https://www.thespruce.com
Navasaitis M. Spygliuočiai sodybose. Wilno, 1995
Treigienė D. Moc litewskich roślin. 22 superrośliny. Wilno, 2016
Zdjęcia poglądowe © Canva.