Powojniki – królewskie pnącza

Powojnik, znane także jako clematisy, (łac. Clematis) to gatunek roślin należących do rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae). Clematisy to wieloletnie rośliny zielne lub drzewiaste o wijącej się, pnącej łodydze. Rodzaj ten obejmuje około 300 gatunków i rośnie w klimacie umiarkowanym i ciepłym. W Polsce powojniki są uprawiane w ogrodach jako ozdobne pnącza.

Wysokość powojników różni się znacznie w zależności od gatunku i odmiany, od 0,6-0,9 m do 4-5 m lub więcej. Wysoki powojnik pnący jest idealny do dużego ogrodu, ale istnieją również bardziej zwarte odmiany, które można uprawiać w małym ogrodzie lub nawet w doniczce na tarasie. Najczęstszym kształtem kwiatów powojnika jest duży kwiat o średnicy 5-18 cm z 6-7 płatkami. Istnieją również odmiany o mniejszych kwiatach w formie dzwoneczków lub kwiatostanie w formie wiechy. Kolor kwiatów waha się od różowego do ciemnoczerwonego, od jasnofioletowego do ciemnoniebieskiego, od białego do żółtego. Kwitnienie trwa najbardziej intensywnie w czerwcu lub lipcu, ale są odmiany, które – choć mniej obficie – kwitną aż do jesieni.

Liście są pojedyncze lub złożone (składające się z 3, 5 lub 7 blaszek liściowych), zwykle zielone, ale niektóre gatunki mogą mieć liście fioletowe. System korzeniowy może być dwojakiego rodzaju: palowy lub wiązkowy. Owoce tworzą duże grona z owłosionymi słupkami.

Rodzaje powojników

W Polsce znanych jest kilka gatunków powojników ozdobnych:

• Powojnik całolistny (Clematis integrifolia) to stosunkowo niska roślina, osiągająca 0,5-1,2 m wysokości. Jest odporny na choroby i mało wymagający, ponieważ może rosnąć w słońcu, cieniu, jak i na ubogich glebach. Ten gatunek powojnika nie owija się sam wokół podpór.
• Powojnik Jackmana (Clematis jackmanii) osiąga wysokość 2-3 m i doczekał się wielu odmian. Bujny, kwitnie bardzo obficie i długo – od końca czerwca do późnej jesieni. Kwiaty są duże, mają około 14 cm średnicy i pojawiają się na pędach jednorocznych.
• Powojnik prosty (Clematis recta) to wieloletnia roślina zielna o wysokości do 1,5 m, bardziej przypominająca krzew. Wytwarza bardzo obfite, małe, pachnące kwiaty. Preferuje stanowiska słoneczne i nie jest wymagający w stosunku do gleby.
• Powojnik tangucki (Clematis tangutica), zwany czasem powojnikiem złotym, to ozdobny powojnik orientalny dorastający do 3 m. W przeciwieństwie do innych powojników kwitnie już w pierwszym roku. Kwiaty mają jasnozłoty kolor. Kwitnie raz, od połowy czerwca do września. Nie jest wymagający, ale preferuje stanowiska słoneczne, dobrze znosi upały. A także i półcień. Odporny na mróz.
• Powojnik pnący (Clematis vitalba) bardziej przypomina krzew, dorasta od 5 do nawet 10 m wysokości lub więcej. Kwiaty są białe, drobne, zebrane w wiechy o średnicy 1,5-2 cm. Kwitnie bardzo obficie od lipca do października. Gatunek ten jest mrozoodporny i nie wymaga okrywania.
• Powojnik włoski (Clematis viticella) to pnącze dorastające do 4 m wysokości o fioletowo-purpurowych kwiatach średnicy 3 cm. Kwitnie od połowy lata, obficie i długo. Odporny na mróz.

Odmiany powojników

Istnieje wiele odmian powojników, z których znanych jest około 30 odmian polskich. Oto kilka z nich, które można kupić i z powodzeniem uprawiać.

Powojnik Arabella zaczyna kwitnąć w połowie lata, ma kwiaty w kolorze ciemnofioletowym i niebieskim.

Alionushka ma dzwonkowate kwiaty o średnicy około 8 cm, w kolorze różowym i kwitnie obficie. Krzew dorasta do 2 m wysokości i należy go przycinać do ziemi każdej wiosny.

Bill MacKenzie to odmiana o żółtych, dzwonkowatych kwiatach o średnicy 6-7 cm. Kwitnie od czerwca do pierwszych przymrozków. Pnącze dorasta do 4-6 m wysokości i nie jest wybredne, ale wymaga słonecznego stanowiska.

Kwiaty odmiany Innocent glance są duże, jasnoróżowe o średnicy 12-18 cm z ciemniejszymi brzegami i paskiem pośrodku płatka. Zakwita dwa razy w ciągu sezonu. Dorasta do 2 m wysokości.

Kaen dorasta do 2-2,5 m. Kwiaty są półpełne, o średnicy 8-14 cm, z jasnoróżowymi, pofalowanymi brzegami. Zakwita dwa razy w ciągu sezonu. Dobrze rośnie zarówno na stanowiskach słonecznych, jak i częściowo nasłonecznionych.

Nelly Moser – kwiaty tej odmiany są różowe z wyrazistą smugą pośrodku płatków. Zakwita dwa razy w ciągu sezonu. Dorasta do 3 m wysokości. Jedna z niewielu odmian, którą najlepiej uprawiać w półcieniu lub pełnym cieniu.

 Piilu ma duże kwiaty w kolorze różowym. Dorasta do 2 m wysokości i idealnie nadaje się do uprawy w doniczkach. Kwitnie wiosną.

Princess Diana. Kwitnie obficie, ma dzwonkowate, drobne, lilioworóżowe kwiaty. Kwitnie od lipca do października i dorasta do 2-3 m wysokości.

Rouge Cardinal to powojnik o dużych, ciemnoczerwonych kwiatach, który kwitnie raz w sezonie i dorasta do 2-3 m wysokości.

Sweet summer love ma małe, fioletowo-purpurowe, silnie pachnące kwiaty o średnicy 3-4,5 cm. Kwitnie obficie od połowy lata, a następnie mniej obficie w połowie jesieni.

Taiga ma duże, pełne fioletowoniebieskie kwiaty z zielonożółtymi końcami działek. Roślina kwitnie w okresie letnio-jesiennym, niektóre dwa razy w sezonie.

W Polsce powojniki są dość popularne, a szkółki i kwiaciarnie oferują dziesiątki odmian powojników, więc każdy miłośnik powojników znajdzie roślinę odpowiadającą jego gustom.

Uprawa powojników

Miejsce. Powojnik potrzebuje słonecznego miejsca do wzrostu. Kilka odmian może kwitnąć w nieco mniej nasłonecznionym miejscu, ale dla maksymalnego potencjału kwitnienia clematisy potrzebują co najmniej 6 godzin światła słonecznego każdego dnia. Stanowisko musi być też dostatecznie chronione przed przeciągami.

Gleba. Powojniki najbardziej lubią wilgotną, żyzną, dobrze przepuszczalną i nawożoną glebę gliniastą o pH od obojętnego do lekko zasadowego. Jeśli gleba ma tendencję do zakwaszania, należy ją okresowo zasilać wapnem lub niewielką ilością popiołu drzewnego, nie należy natomiast stosować ani świeżego obornika, ani kwaśnego torfu. Najlepszym miejscem jest wzgórze lub specjalnie wykonany pagórek, gdzie korzenie dorosłej rośliny nie zaczną gnić z powodu wysokiego poziomu wód gruntowych.

Pielęgnacja powojników

Podlewanie. Powojniki lubią wilgoć i powinny być podlewane co najmniej raz w tygodniu, a w upalne lata 2-3 razy w tygodniu. Młode rośliny pochłaniają około 8-16 litrów wody na raz, podczas gdy bardziej dojrzałe pnącza pochłaniają aż 8-33 litrów, więc podlewanie jest bardzo potrzebne.

Ściółkowanie. Aby zatrzymać wilgoć w glebie i zapobiec rozwojowi chwastów zaleca się ściółkowanie gleby pod powojnikami. Ściółkować można torfem, mchem lub humusem.

Nawożenie. W pierwszym roku nie należy przesadzać z nawożeniem powojników, ponieważ słabe rośliny mogą zacząć gnić. W okresie aktywnego wzrostu powojniki nawozi się nawozami azotowymi, nawozy potasowe stosuje się w okresie kwitnienia pąków, a nawozy fosforowe się po kwitnieniu. Po letnim przycinaniu roślina jest wzmacniana wieloskładnikowym nawozem mineralnym, którego 20 g rozpuszcza się w roztworze 10 l wody i miedzi.

Przycinanie i kształtowanie powojników

Ważne jest, aby wiedzieć, że powojniki dzieli się zwykle na trzy grupy w zależności od czasu kwitnienia i rodzaju przycinania:

• Grupa 1 lub A obejmuje powojniki kwitnące na zeszłorocznych gałązkach. Roślina kwitnie wczesną wiosną lub w połowie wiosny. Takie rośliny przycina się rzadko, w razie potrzeby przycina się je natychmiast po kwitnieniu, usuwając martwe gałęzie lub minimalnie nadając roślinie kształt i kontrolując jej wielkość.
• Grupa 2 lub B – powojniki kwitnące zarówno na zeszłorocznych, jak i tegorocznych gałązkach. Kwitną dwa razy w sezonie, pierwszy raz od wczesnej do połowy wiosny, a drugi raz późnym latem/jesienią. Powojniki przycina się po pierwszym kwitnieniu, ale koniecznie przed drugim kwitnieniem. Usuwa się martwe gałęzie lub minimalnie zmienia kształt rośliny.
• Grupa 3 lub C – powojniki, które kwitną tylko na tegorocznych gałązkach w miesiącach letnio-jesiennych. Rośliny z tej kategorii są silnie przycinane późną zimą/wczesną wiosną, pozostawiając pędy na wysokości 10-15 cm od ziemi, aby pobudzić wzrost nowych gałęzi.

Podpory. Ponieważ powojniki są roślinami pnącymi, potrzebują podpór. Do podpierania powojników można stosować wiele różnych podpór: łuki, wachlarze i piramidy. Należy pamiętać, że średnica podpory nie powinna być większa niż 1-1,25 cm, dlatego najbardziej odpowiednie są liny, sznury, druty, cienkie gałązki, drewniane drabinki lub metalowe siatki. Pnącza rosną wysokie i stają się ciężkie, zwłaszcza po deszczu, dlatego bardzo ważna jest wytrzymałość materiału podporowego.

Rozmnażanie powojników

Powojniki mogą być rozmnażane przez nasiona, podział, z pędów półzdrewniałych, przez odkład lub przez szczepienie.

• Jedną z opcji jest rozmnażanie z nasion. Termin siewu zależy od wielkości nasion i odmiany rośliny. Aby przyspieszyć kiełkowanie, nasiona należy moczyć przez 10 dni, często zmieniając wodę. Nasiona wysiewa się do skrzynek, które początkowo przechowuje się w szklarniach lub ciepłym pomieszczeniu, a następnie pikuje się je do gruntu w grządkach w odległości 20-25 cm. Rozmnażanie przez nasiona jest dość skomplikowaną metodą dla hobbystów.
• Inną metodą rozmnażania jest podział. Ta metoda rozmnażania jest możliwa tylko wtedy, gdy rośliny mają mniej niż 6 lat, ponieważ system korzeniowy starszej rośliny macierzystej jest bardzo silny i trudno jest oddzielić od niego poszczególne części. Krzew należy ostrożnie wykopywać, korzenie oczyścić z ziemi i podzielić tak, aby każda część miała pąki na szyjce korzeniowej.
• Możliwe jest również rozmnażanie z pędów półzdrewniałych. Bardzo pomocne w ukorzenianiu jest moczenie korzeni w ukorzeniaczu do sadzonek i sadzenie ich w szklarni.
• Powojnik można też rozmnożyć przez odkład. W październiku pędy należy najpierw odpowiednio przygotować (tj. lekko przyciąć łodygę w pobliżu węzła, odciąć końcówkę), a następnie odgiąć je od rośliny matecznej w rowki z warstwą torfu i mocno przymocować. Posypać pędy torfem, a następnie przykryć ziemią i utwardzić. Na zimę przykryć roślinę świerkowymi gałązkami lub suchymi liśćmi. Wiosną, gdy pojawią się pędy, posypać je humusem, a gdy już się ukorzenią, można je przed jesienią przesadzić na stałe miejsce. Rozmnażanie przez odkład można również przeprowadzić wiosną, zginając zeszłoroczne pędy bezpośrednio do doniczki.
• Powojniki można również rozmnożyć przez szczepienie, ale jest to trudna metoda i nie nadaje się do wszystkich odmian.

Choroby i szkodniki powojników

Roślinę najczęściej dotyka choroba grzybiczą zwana plamistością, która powoduje utratę elastyczności, więdnięcie i wysychanie. Istnieje kilka patogenów, które powodują takie objawy, wszystkie z nich znajdują się w glebie i wpływają głównie na system korzeniowy. W takim przypadku dotknięte obszary należy usunąć i podlać roztworem fungicydu. Silnie porażone rośliny należy wyrwać wraz z częścią gleby, a obszar, na którym rosły, zdezynfekować tymi samymi środkami chemicznymi.

Czasami powojniki mogą zostać zaatakowane przez mączniaka prawdziwego, który pojawia się z powodu słabej cyrkulacji powietrza między gałązkami. Choroba ta powoduje, że liście pokrywają się białym nalotem. W miarę postępu choroby liście rośliny kurczą się, zwijają, marszczą i pojawiają się na nich żółte lub brązowe plamy. Po zauważeniu choroby należy usunąć dotknięte nią liście i nawieźć roślinę.

Czasami pnącze jest atakowane przez niespecyficzne szkodniki, takie jak przędziorki, nicienie liściowe, ślimaki lub gryzonie. W takim przypadku należy usunąć zaatakowane części rośliny.

Powojniki są dość odporne na szkodniki i choroby, a niektóre gatunki nie mają żadnych „wrogów”.

Źródła:
https://www.gardeners.com/how-to/grow-clematis/8203.html
https://www.longfield-gardens.com/article/all-about-clematis
https://floristics.info/en/garden/4384-clematis-planting-care-pruning-growing.html
https://www.botanikos-sodas.vu.lt/puslapiai/augal%C5%B3-gentys/ragan%C4%97
https://hgic.clemson.edu/factsheet/clematis/
https://en.wikipedia.org/wiki/Clematis
https://amvmt.lrv.lt/uploads/amvmt/documents/files/MGI/Leidiniai/agb/raganiu%20apibudinimo%20aprasas/raganiu%20apibudinimo%20aprasas.pdf
Vilkonis K. K., 2008. „Lietuvos žaliasis rūbas. Atlasas“. Ogród botaniczny Uniwersytetu w Szawlach: Lututė.

Zdjęcia poglądowe © Canva.