Pamiętasz smak ciepłej, aromatycznej herbaty z pigwowca? I syrop z pigwowca ściekający po brodzie? Z owoców pigwowca można przyrządzać mnóstwo pysznych dań i deserów. Idealnie do tego nadają się pigwowce wyhodowane w ogródku, które nie tylko dają owoce, ale także ozdabiają ogród swoimi przepięknymi kwiatami. Omówimy, jak uprawiać ozdobne krzewy „polskiej cytryny” i jak wykorzystać pigwowce w kuchni.
Jak rozpoznać pigwowca
Pigwowce (Chaenomeles) to półkrzewy, krzewy lub drzewa dające owoce jabłkowate. Liście niektórych odmian są zimozielone, choć częściej opadają na zimę. Jego gałązki zwykle mają ciernie, liście są owalne, z piłkowaną lub karbowaną blaszką, błyszczące i rozwijają się w okresie kwitnienia rośliny. Kwiaty mają około 3-4 cm średnicy, skupione w pęczkach na krótkopędach, ich kolor waha się między białym, różowym, czerwonym, czerwono-pomarańczowym. Mogą być pełne lub półpełne.
Ojczyzną pigwowca jest Azja Wschodnia (Japonia, Chiny, Korea). Na świecie znanych jest tylko 5 gatunków, w Polsce pigwowiec japoński jest uprawiany ze względu na owoce, a pozostałe są hodowane jakie krzewy ozdobne, chociaż ich owoce są również jadalne.
Pigwowiec japoński
Pigwowiec japoński (Chaenomeles japonica) to ciernisty krzew o wysokości 50-100 cm, lekko opadających gałęziach, czerwonych (rzadziej różowych lub białych) kwiatach i żółtych owocach. Owoce pigwowca japońskiego są najmniejsze spośród wszystkich pigwowców (około 5 cm średnicy). Roślina dobrze rośnie w Polsce, ponieważ jest odporna na mróz. Uprawiane odmiany pigwowca:
- Rondo – najwyżej plonująca, odporna na choroby odmiana pigwowca japońskiego;
- Rasa – odporna na pleśń, plenna, z większą niż w innych odmianach zawartością witaminy C;
- Darius – odporna na gnicie;
- Cido – pigwowiec bez kolców, pomarańczowe kwiaty, największe owoce;
- Sargentii – duże owoce, odporny na mróz.
Pigwowiec okazały
Pigwowiec okazały (Chaenomeles speciosa), znany również jako pigwowiec chiński, jest silnie kolczastym krzewem lub drzewem, dorastającym do 2-2,5 m wysokości. Kwitnie później niż pigwowiec japoński i wytwarza bardzo twarde owoce. W Polsce dostępne są m.in odmiany:
- Rubra – najpiękniej kwitnąca odmiana o wspaniałych czerwonych kwiatach;
- Nivalis – długo kwitnąca, płodna odmiana o białych kwiatach;
- Friesdorfer 205 – duże owoce, odpowiednia na żywopłoty.
Pigwowiec pośredni
Pigwowiec pośredni (Chenomeles × superba) to hybryda pigwowca japońskiego i pigwowca okazałego. Uniwersalna odmiana dekoracyjna o dużych, obfitych kwiatach i tendencji do krzewienia się na boki. Sadzona w różnych obszarach zielonych. Ma wysoką tolerancję na mróz i suszę. Odmiany uprawiane w Polsce:
- Pink Lady – wcześnie kwitnący krzew o małych różowych kwiatach,
- Nicoline – odmiana uniwersalna, zwarty krzew z obfitymi kwiatami.
- Elly Mossel – powtarzająca kwitnienie, odporna na zimę odmiana o dużych owocach.
- Jet Trail – roślina okrywowa o wcześnie kwitnących białych kwiatach.
- Salmon Horizon – odporny niski i rozłozysty krzew o łososiowych, bardzo obfitych i dużych kwiatach.
- Crimson and Gold – duże ciemno karmaznowe kwiaty.
Pigwowiec katajski
Pigwowiec katajski (Chaenomeles Cathayensis) – pigwowiec o liściach włochatych i wysokości 2-6 metrów, z biało-różowymi kwiatami i pachnącymi żółto-czerwonymi, bardzo dużymi owocami. Gatunek ten nie jest popularny w Polsce z powodu niskiej odporności na mrozy. Ma przepiękne biało-różowe kwiaty.
Uprawa pigwowców
Miejsce. Pigwowce preferują stanowiska słoneczne lub ciepłe, półcieniste i osłonięte od wiatru. Nadają się do uprawy w pobliżu ścian i ogrodzeń, zapewniając w ten sposób niewielką osłonę od wiatru.
Gleba. Przystosowały się do szerokiego zakresu gleb: zarówno piaszczystych, jak i gliniastych, ale najlepiej rosną na żyznych glebach gliniastych o pH około 5,5 do -6,0, tj. lekko kwaśnych. Gleba musi być dobrze przepuszczalna, ponieważ krzew nie rośnie dobrze w glebie podmokłej.
Sadzenie pigwowców
Wczesną wiosną, zanim otworzą się pąki rośliny, a najlepiej późną jesienią, pigwowce sadzi się w odległości 1 m od siebie, ponieważ krzewy lubią rozrastać się na boki. Aby utworzyć żywopłot, rośliny należy sadzić co 0,5 m. Pigwowce można również uprawiać w doniczce, wybierając karłowe odmiany. Sadzi się je w odpowiednio dużym pojemniku z otworem drenażowym w dnie, wypełnionym uniwersalną mieszanką gleby z dodatkiem perlitu lub wermikulitu. Gleba w doniczce wysycha szybciej, więc może być konieczne częstsze podlewanie. Do przesadzania należy wybrać doniczkę o około 8-10 cm szerszą niż obecna.
Pielęgnacja pigwowców
Uprawa pigwowca jest bardzo łatwa i może być on uprawiany nawet przez początkujących ogrodników. Można wyhodować piękne krzewy przy minimalnym wysiłku i niewielkiej pielęgnacji.
Podlewanie. Pigwowiec toleruje umiarkowanie wilgotną glebę i bardzo dobrze znosi okresy suszy, więc nie wymaga stałego podlewania. Częściej podlewa się go w pierwszym roku po posadzeniu, gdy przeschnie górna 1-2 centymetrowa warstwa gleby, a w przypadku starszych roślin, gdy wyschnie więcej niż 2,5 centymetrowa warstwa gleby.
Ściółkowanie. Pod pigwowcami lubią rosnąć chwasty, niewielka warstwa ściółki zapobiega ich wzrostowi, a także zachowuje część wilgoci, zapobiegając jej zbyt szybkiemu parowaniu. Do ściółkowania nada się słoma, torf, trociny i kora drzew.
Nawożenie. Pigwowiec należy nawozić raz na wiosnę tuż przed kwitnieniem zbilansowanym nawozem wieloskładnikowym zawierającym równe proporcje azotu, potasu i fosforu (NPK 10-10-10). Nawożenie należy przeprowadzać zgodnie z dawkami nawozu podanymi przez producenta.
Przycinanie pigwowców
Niektóre gatunki pigwowców lubią się rozrastać, więc krzewy można przycinać, aby nadać im zwarty kształt i gęstość, chociaż nie jest to konieczne. Pigwowce sadzone na żywopłoty należy przycinać silniej, aby zachować ich kształt. Przycinanie należy przeprowadzać wiosną po kwitnieniu, przycinając ubiegłoroczne pędy, pozostawiając na nich 2-3 pąki. Każdej jesieni lub wczesną wiosną usuwa się martwe, połamane, chore lub bardzo stare gałęzie. Kilka gałęzi usuwa się również ze środkowej części rośliny, aby zapewnić odpowiednią cyrkulację powietrza między gałęziami i lepszy dostęp światła słonecznego.
Metody rozmnażania pigwowców
Nasiona. W ten sposób rozmnażane są tylko gatunki, a nie odmiany czy hybrydy, ponieważ pęd zwykle nie dziedziczy cech rośliny matecznej. Nasiona zebrane z owoców rośliny muszą być stratyfikowane na zimno przez trzy miesiące, a następnie wysiewane wczesną wiosną. Przy siewie jesiennym dojrzałe nasiona można wysiewać od razu do gruntu (w takim przypadku stratyfikacja nastąpi w glebie przez zimę). Nasiona kiełkują w ciągu 6 tygodni, w tym czasie powinny być równomiernie podlewane.
Sadzonki. Sadzonki pigwowca przygotowuje się latem (czerwiec-lipiec), zanim zdrewnieją pędy. Górne pędy odcina się, pozostawiając tzw. „piętkę“, a następnie sadzi w pojemniku wypełnionym mieszanką torfu i piasku. Doniczki z sadzonkami pigwowca pozostawia się do przezimowania w chłodnym miejscu, a wiosną sadzi w glebie.
Odkłady. Późną wiosną lub jesienią wybiera się długą, elastyczną gałąź i zgina ją do ziemi. Część łodygi stykająca się z ziemią jest obsypywana ziemią, dociskana cegłą lub szpilkami i obficie podlewana, aż gałąź się zakorzeni. Po 6-8 tygodniach gałąź można odciąć od rośliny macierzystej, a nowo ukorzenioną roślinę można wykopać i przesadzić w inne miejsce.
Odrosty. Pigwowiec wytwarza odrosty korzeniowe, które można wykopać i przesadzić. Młode, nowe odrosty, które wyrosły u podstawy rośliny, są ostrożnie wykopywane, pozostawiając jak największą część systemu korzeniowego nienaruszoną, a następnie sadzone w pojemniku z uniwersalną mieszanką gleby i utrzymywane w stanie wilgotnym. Można to zrobić o każdej porze roku, ale po wykopaniu późną zimą odrosty można sadzić bezpośrednio w stałym miejscu.
Szczepienie. Jest to skomplikowana i trudna metoda rozmnażania. Pigwowca można szczepić na pniu jarzębiny, gruszy, pigwy lub jabłoni.
Choroby i szkodniki pigwowca
W Polsce pigwowce bardzo rzadko chorują, ale mogą wystąpić choroby takie jak zaraza bakteryjna, plamistość liści, chloroza, brunatna zgnilizna i diplodia pigwy.
Szkodniki, które mogą zaatakować nowe rośliny, to mszyce, i owad zieleńczyk zielonawy. Także króliki i jelenie chętnie zjadają pigwowce.
Pigwowce mogą atakować również i inne choroby lub szkodniki typowe dla grusz i jabłoni.
Zbiór i przechowywanie owoców pigwowca
Owoce pigwowca zbiera się jesienią przed pierwszymi przymrozkami, zwykle w październiku. Ze względu na cierpki smak i raczej twardą konsystencję, nie nadają się one do spożycia na świeżo i są częściej wykorzystywane do przetworów. Świeże pigwowce można przygotować na zimę, wykorzystać w innych przepisach lub przechowywać przez kilka miesięcy. Przechowywanie tylko poprawia smak pigwowca, dojrzewają one w tym czasie, dzięki czemu nadają się również do spożycia na surowo. Aby pigwowce przechowały się jak najlepiej, należy owoce ułożyć w jednej warstwie tak, aby się nie stykały się ze sobą. Powinny być przechowywane w pomieszczeniu o temperaturze od 0°C do +4°C, wilgotności 80% i całkowitej ciemności. Idealna będzie do tego lodówka lub piwnica.
Syrop z pigwowca – najpopularniejszy przepis
Większość ludzi zgodzi się, że najpopularniejszym produktem z pigwowca jest syrop. Jest to prosty w przygotowaniu i wszechstronny składnik do wykorzystania w kuchni, odpowiedni do ciast, naleśników, owsianki, lodów, nadzień, przypraw, słodkich sosów i herbaty.
Jak zrobić syrop z pigwowca? Należy odważyć tyle samo pigwowca co i cukru. Owoce umyć, osuszyć, przeciąć na pół, usunąć pestki i gniazda nasienne. Następnie pokroić w cienkie plasterki. Umieścić plasterki pigwowca i cukier warstwami w dużym, zamkniętym pojemniku. Pojemnik należy szczelnie zamknąć i umieścić w ciemnym, suchym miejscu na 3-6 dni. Zawartość naczynia można od czasu do czasu przemieszać. Po tym czasie powstały syrop można zakonserwować według potrzeb. Jeśli syrop ma być przygotowany bez plasterków, należy przecedzić go przez sitko do rondla, lekko podgrzać i przelać do czystych, wyparzonych szklanych butelek. Pozostałe plasterki pigwowca można wykorzystać w innych przepisach lub wysuszyć w piekarniku lub w suszarce do owoców. Aby przygotować syrop z pigwowca z plastrami, wystarczy wlać go do wyparzonych słoików. Przygotowane syropy przechowuje się w chłodnym, ciemnym miejscu.
Wykorzystanie pigwowca w kuchni i przygotowanie na zimę
Pigwowce to jedne z najbardziej wszechstronnych owoców w świecie kulinarnym, a internet i książki są pełne przepisów z różnymi sposobami ich przetwarzania. Świeże pigwowce są używane jako wspaniały dodatek do herbaty, kompotu lub napojów bezalkoholowych, nadający im charakterystyczny smak. Bardzo często pigwowce przygotowuje się na zimę poprzez ich konserwowanie lub gotowanie dżemów pigwowych, dżemów, wyciskanie serów i soków, przygotowywanie chipsów, liofilizatów, suszonych pigwowców. Dla łakomczuchów można przygotować z pigwowców cukierki, kandyzowane owoce, pigwowce z cukrem, puddingi, a także ciasta i ciasteczka z kawałkami tych owoców.
Do czego jeszcze nadają się pigwowce?
Oprócz zastosowań spożywczych, powszechnie znane są właściwości lecznicze pigwowców. Obecność pektyn, witamin (zwłaszcza witaminy C), minerałów i obfitość przeciwutleniaczy zawartych w owocach pigwowca sprawia, że są one zdrowe, korzystne i pożywne. Napary i nalewki z pigwowca służą jako środek leczniczy w leczeniu chorób lub łagodzeniu ich objawów. Korzyść dają nie tylko same owoce, ale także nasiona i kora. Owoce pigwowca mogą pomóc w leczeniu cukrzycy, raka, alergii i chorób wątroby. Roślina ma właściwości przeciwzapalne, przeciwutleniające, przeciwbakteryjne i neuroprotekcyjne. Pigwowiec jest powszechnie znany ze swojego działania przeczyszczającego i szybkiego łagodzenia kaszlu i nudności. Nasiona pigwowca mogą być tłoczone w celu ekstrakcji oleju i cennego śluzu, który jest bardzo skuteczny w leczeniu zmian skórnych.