Wraz z końcem lata zauważalnie wzrasta liczba czarno-żółtych owadów – os i szerszeni. Roi się od nich wokół słodkich jabłek, które spadły na ziemię, bzyczą nad uchem, gdy trzymasz w ręku porcję lodów i próbują zakraść się do domu przez otwarte okna. Osy i szerszenie – co to za owady i jak możemy ich unikać w naszym środowisku, czy ich ukąszenia mogą być niebezpieczne, czy zbierają miód jak pszczoły – te i inne pytania pojawiają się, gdy przeganiamy te często natrętne stworzenia.
Szerszenie i osy – owady należące do jednej grupy
Widząc owada w czarno-żółte paski, często zastanawiamy się, czy to szerszeń, czy osa. Osa (osowate) to potoczna nazwa grupy owadów błonkosrzydłych z podrzędu trzonkówek. Ta grupa owadów obejmuje m.in. szerszenie i osy. Łącznie w grupie tej występuje ponad 100 000 różnych gatunków. Wszystkie gatunki os mają podobny wygląd i budowę ciała. Charakteryzują się zazwyczaj odwłokiem zaznaczonym poprzecznymi żółto-czarnymi paskami, zakończonym żądłem.
Styl życia os i korzyści dla ludzi
Dorosłe osy są łasuchami, żywiącymi się nektarem, słodkimi owocami i sokami roślinnymi, ale swoje młode karmią innymi owadami. Z tego powodu większość ich gatunków może być korzystna dla ludzi, ponieważ zabijają uciążliwe muchy, gąsienice ćmy i inne szkodniki. Na przykład jeden gatunek osowatych – szerszeń – zabija około pięciu much dziennie. Inną przydatną cechą os jest to, że, podobnie jak pszczoły, zapylają rośliny.
Osy żyją pojedynczo lub w społecznościach. Wiele gatunków żyje samotnie, składając jaja w gniazdach innych owadów. Wyklute larwy os niszczą właścicieli gniazda. Samotne osy nie sprawiają ludziom żadnych niedogodności, gdyż nie budują gniazd w ich sąsiedztwie domów.
Inne gatunki os żyją w społecznościach. Należą do nich znane szerszenie i osy pospolite. Tworzą one gniazda w ziemi, w zagłębieniach i w schronieniach, wykorzystując młode gałązki, włókna drzewne i ślinę. Pojedyncza gromada os może latem dorosnąć do kilku tysięcy owadów, głównie robotnic, które budują gniazdo, szukają pożywienia i opiekują się larwami. Gdy zbliża się jesień, dorosłe samice składają niezapłodnione jaja, z których rozwijają się samce. W przeciwieństwie do os robotnic, samce os nie mają żądła ani długich czułków. Z jaj złożonych przez królową rozwijają się jesienią samice. Zapłodnione samice chowają się w ciepłym miejscu i zimują do wiosny, podczas gdy samce i robotnice giną, gdy robi się zimno. Wiosną samice zaczynają budować nowe gniazda.
Osa pospolita
Osa pospolita (Vespula vulgaris) jest powszechna w całej Eurazji. Jej ciało ma 1,7-2,0 cm długości, ma jasnożółte i czarne paski. Odwłok u nasady jest silnie przewężony Pokarm osy pospolitej składa się z gąsienic, przejrzałych owoców, jagód i miodu. Osy te tworzą jednoroczne społeczności każdej wiosny. Osiedlają się na strychach, w dziuplach i w ziemi. Swoje gniazda budują z rozdrobnionego drewna sklejonego śliną. W jednym gnieździe może żyć od 5 000 do 10 000 os.
Szerszeń – największa osa w Europie
Szerszeń (Vespa crabro) jest największą osą na naszym kontynencie, często spotykaną w Polsce. Szerszeń może osiągać długość do 2,3 cm, a królowa do 3,5 cm. Ciało jest brązowe, głowa żółta, a odwłok, podobnie jak u innych os, ma czarno-żółte paski. Szerszenie żyją w społecznościach. Budują gniazda z drewna, które rozdrabniają w szczękach. Ślina owada zlepia rozdrobnione drewno. W społeczności (kolonii) może znajdować się do kilku tysięcy szerszeni. Aby wyżywić swoje młode, szerszenie polują na różne owady – głównie muchy i motyle. Zręcznie wypatroszają swoją ofiarę, odrywając jej głowę i skrzydła, które nie nadają się do jedzenia. Pozostałe ciało ofiary jest miażdżone w szczękach i tak przygotowanym jedzeniem karmi larwy. Dorosłe szerszenie żywią się pokarmem roślinnym, takim jak soki roślinne, nektar, słodki sok i miąższ owoców.
Gniazdo osy
Mówi się „poruszyć gniazdo os” – to znaczy rozdrażnić kogoś i sprowokować do reakcji. I nie bez powodu – jeśli siedlisko tych owadów zostanie poruszone, celowo lub nieumyślnie, natychmiast rzucają się do obrony swojego domu.
Osy i szerszenie tworzą swoje gniazda z drewna rozdrobnionego szczękami i sklejonego śliną, dlatego wyglądają one, jakby były wykonane z papieru. Owady te zakładają gniazda przeważnie w suchym podłożu, na pniach drzew, pod dachami. Podobnie jak i u pszczół, komórki plastrów w gnieździe os są sześciokątne. Często plastry mają kilku pięter. Zewnętrzna strona gniazda pokryta jest „papierową” ścianą, czasami wielkości głowy dziecka. Nie zaleca się zbliżania do gniazda, ponieważ, jak już wspomniano, jego mieszkańcy są gotowi do zaciekłej obrony.
Osy budują nowe domy każdego roku. Budowę gniazda zaczyna zapłodniona samica, która przeżyła zimę. Buduje ona szereg nisz (otworów) i przytwierdza jaja do ścian. Wyklute larwy przyczepiają się do wewnętrznych ścian nisz za pomocą lepkich „niteczek”. Gdy larwy przekształcą się w młode osy robotnice, kontynuują budowę gniazda. Pod koniec lata gniazdo może rozrosnąć się do 400 nisz.
Czy użądlenie jest niebezpieczne
Zarówno osy, jak i szerszenie nie są agresywne i żądlą tylko w obronie. Jeśli jednak owady te zostaną przypadkowo przygniecione istnieje prawdopodobieństwo, że użądlą. Podczas żądlenia osy wydzielają specyficzny zapach, który przyciąga inne osy znajdujące się w pobliżu i zachęca je do użądlenia. Rozmiar niektórych os (szerszeni) i odgłos ich lotu może wydawać się groźny, ale samo użądlenie nie jest bardziej niebezpieczne niż użądlenie pszczoły. Osy wstrzykują mniejszą dawkę jadu niż pszczoły. Osy mogą jednak użądlić kilka razy, ponieważ wyciągają żądło z ciała ofiary i nie umierają przy tym. Tak więc użądlenie osy nie jest bardziej niebezpieczne niż użądlenie pszczoły, ale jeśli jesteś uczulony, nawet jedno użądlenie może zagrażać życiu. Osoby uczulone powinny mieć przy sobie przepisane prez lekarza leki na wypadek ukąszenia. Jeśli nie jesteś uczulony, kawałek lodu przyłożony do użądlonego miejsca może pomóc złagodzić ból po użądleniu.
Aby uniknąć użądleń os i innych owadów, należy zachować ostrożność podczas chodzenia boso po trawie i nie perfumować się silnymi perfumami. Zachowaj ostrożność podczas jedzenia słodkich i pachnących potraw na świeżym powietrzu. Nie odganiaj os, machając rękami – to tylko bardziej je zdenerwuje.
Czy szerszenie i osy produkują miód
W przeciwieństwie do pszczół, osy nie potrafią wytwarzać miodu z nektaru. Kradną więc miód z uli, aby nakarmić nimi swoje młode, zabijając przy tym pszczoły robotnice. Osy są zatem niepożądanymi intruzami i szkodnikami w pasiece, których pszczelarze słusznie nie lubią.
Co osy robią w figach
Lubisz słodkie owoce fig? A czy wiesz, że podczas dojrzewania figi „trawią” osy, które znajdują się w ich środku? Osy i figi łączy związek: osy zapylają figi, dzięki czemu dojrzewają nasiona tych owoców, z kolei figi zapewniają osom przestrzeń, w której mogą się one rozmnażać.
Figi występują w dwóch rodzajach: męskim i żeńskim. Samica osy figowej, niosąca pyłek zebrany z fig, wchodzi do wnętrza męskiej figi przez małe otwory w dolnej części owocu. Zapylenie tego owocu odbywa się dzięki pyłkowi wniesionemu do wnętrza figi męskiej. Samica osy składa jaja wewnątrz owocu. Dzień po złożeniu jaj samica uwalnia specjalne substancje chemiczne, które pokrywają wnętrze figi grubymi, okrągłymi warstwami zapewniającymi pożywienie i schronienie wyklutym larwom.
Samica umiera wewnątrz owocu. Wkrótce potem zaczyna się tam rozwijać nowe pokolenie wyklutych os. Samce zapładniają samice i umierają, ponieważ rodzą się ślepe i bez skrzydeł. Zanim jednak umrą, udaje im się nie tylko zapłodnić samice, ale także „wygryźć” im drogę na wolność. Samice wylatują na świeże powietrze, niosąc ze sobą pyłek (znajdujący się wewnątrz owocu) i wpełzają do środka innych owoców. W ten sposób proces zapylania i składania jaj zatacza koło. Ze względu na krótki, trwający zaledwie dwa miesiące, cykl życiowy os figowych, drzewa figowe owocują przez cały rok.
Czy jemy osy w figach?
Jak widać, cały cykl życiowy osy figowej odbywa się tylko w owocach męskiego figowca (kształt fig żeńskich nie jest odpowiedni do rozwoju jaj). Ludzie nie jedzą fig męskich, jedzą tylko figi żeńskie. Problem polega na tym, że gdy osa wpełza do owocu, nie wie dokładnie, czy wpełza do owocu męskiego czy żeńskiego. Tak czy inaczej, składa jaja, które nie dają narodzin nowemu pokoleniu os w żeńskiej fidze. Jednak ona sama i jej jaja pozostają wewnątrz owocu. Specjalny enzym zawarty w owocu rozkłada ciało martwej osy na białka.
Czy więc jemy martwe osy z figami? Nie zawsze. Coraz częściej hodowcy fig produkują samopylne odmiany tych drzew owocowych, które nie potrzebują pomocy os. Jednak inne figi nadal zawierają co najmniej jedną martwą osę, która została przekształcona w białko przez enzymy figi.
Eksterminacja szerszeni i os
Jeśli szerszenie lub osy zbudują duże gniazdo w Twojej okolicy, mogą być niemile widzianymi sąsiadami. Jak zlikwidować gniazdo szerszeni przylepione pod dachem, na żywopłocie lub drzewie w pobliżu domu? Przede wszystkim należy pamiętać, że osy w jednym gnieździe żyją tylko przez rok. Można więc po prostu poczekać, aż opuszczą gniazdo jesienią i umrą. Gdy nadejdzie zima, możesz bez problemu usunąć puste gniazdo.
Jeśli nie chcesz czekać do zimy, możesz zmniejszyć populację gniazd os, odławiając je za pomocą pułapek z piwem i miodem. Osy utoną w szklance piwa i miodu, a ich populacja zmniejszy się. W handlu dostępne są również specjalne pułapki do łapania os i szerszeni. Można również kupić trucizny, które rozpyla się w gnieździe szerszeni. Należy zachować ostrożność podczas ich stosowania i pamiętać, że osy mogą zaatakować, jeśli zostaną zaalarmowane.
Najbardziej niezawodnym sposobem na wyeliminowanie gniazd szerszeni jest wezwanie specjalnych firm zajmujących się zwalczaniem owadów. Po przybyciu na miejsce zlikwidują one osy za pomocą specjalnej trucizny. Mogą również pomóc doświadczeni pszczelarze. Złapią rój i przeniosą go w inne miejsce.
Wykorzystane źródła:
https://www.vle.lt
https://www.pestsbanned.com/category/wasps
Zdjęcia poglądowe © Canva.