Lilia (łac. Lilium) to piękny i odurzająco pachnący letni kwiat. Jest to wieloletnia roślina cebulowa należąca do rodziny liliowatych (łac. Liliaceae), która przybyła do Europy z odległej Japonii i Chin.
Znanych jest ponad 100 gatunków lilii, które według międzynarodowej klasyfikacji podzielone są na 9 grup. Niektóre z nich są dzikie, naturalnie rosnące w przyrodzie, inne są uprawiane jako rośliny ozdobne. Lilie uprawia się od tysięcy lat. Lilia biała (łac. Lilium candidum) to pierwszy udomowiony gatunek lilii. Do dziś wyhodowano wiele hybrydowych odmian lilii.
Najczęściej lilie są wysokimi roślinami, w zależności od gatunku mogą osiągnąć wysokość od 50 do 200 cm. Liście lilii są lancetowate, w zależności od gatunku mogą być szersze lub węższe. Kwiaty lilii są niezwykle zróżnicowane. Różne gatunki lilii mają kwiaty w różnych kolorach – białym, różowym, żółtym, pomarańczowym, czerwonym… Różna jest także wielkość kwiatów – od dość małych do bardzo dużych. Kwiat lilii składa się z 6 wygiętych na zewnątrz płatków. Kwiaty niektórych lilii zwisają i przypominają dzwony, inne zaś są uniesione, przypominające kielich lub trąbkę. Lilie kwitną zwykle w środku lata, ale istnieją odmiany wcześniejsze i późniejsze. Po wkomponowaniu w kwietnik, wspaniałe kwiaty lilii można podziwiać od wczesnego lata aż do jesieni.
Gatunki lilii rosnące w Polsce
Polski klimat jest zbyt zimny dla większości gatunków lilii. Istnieje jednak kilka gatunków, które mogą rosnąć (a niektóre nawet zimować w gruncie) w naszym kraju.
Lilia złotogłów (łac. Lilium martagon) – spotykana często w Sudetach i Karpatach. Jest to gatunek europejski, który rośnie w wilgotnych, zacienionych, ale ciepłych miejscach. Lilia złotogłów dorasta do 1,5 metra wysokości. Ciemnoróżowe kwiaty tworzą na szczycie łodygi luźne grono. Okres kwitnienia przypada na czerwiec i lipiec. Roślina jest trująca.
Najczęściej uprawiane dekoracyjne gatunki lilii:
Lilia bulwkowata, Smolinos (Lilium bulbiferum) – rośnie wyłącznie w górach, w stanie naturalnym w Polsce występuje bardzo rzadko. Dobrze zimuje w polskim klimacie. Ta lilia dorasta do 85-100 cm wysokości. Ma lancetowate liście i duże kwiaty tworzące baldachy. . Zwykle są jasnopomarańczowe z brązowymi „piegami“ w wewnętrznej części płatków. Kwitnie w czerwcu i lipcu.
Lilia biała (Lilium candidum) to pierwszy uprawiany gatunek lilii, pochodzi z regionu śródziemnomorskiego i zachodniej Azji. Bardzo piękna i pachnąca, jeden z najpopularniejszych gatunków lilii w polskich ogrodach i na działkach. Lilia ta dorasta do 1,5 m wysokości. Ma lancetowate, jasnozielone liście i kwiaty zebrane w górnej części łodygi, w obfite grona (od 5 do 20 kwiatów). Kwiaty są białe, duże, w kształcie miseczki, bardzo pachnące. Kwitnie w czerwcu i lipcu.
Lilia tygrysia (Lilium lancifolium) – zwana potocznie lilią pomarańczową, swoim wyglądem przypomina trochę lilię bulwkowatą. Ta lilia dorasta do 100-160 cm wysokości. Liście są jasnozielone, lancetowate i wąskie. Kwiaty są zebrane w grona na szczycie łodygi, zwisające w dół. Kwiaty występują w różnych kolorach – pomarańczowym, żółtym, białym i czerwonym. Wewnętrzna strona płatków jest mocno usiana brązowymi kropkami. Jest to główna cecha wyróżniająca ten gatunek lilii. Kwitnie od lipca do sierpnia.
Lilia drobna (Lilium tenuifolium) – lilia ta dorasta do 50 cm wysokości. Jej liście są wąskie, wydłużone i rzadko rozmieszczone na łodydze. Kwiaty są skupione w górnej części łodygi, pojedynczo i skierowane są w dół. Kwiaty są małe, jasnopomarańczowe lub soczyście różowe.
Lilia królewska (Lilium regale) – warta swojej nazwy, pachnąca i okazała. Dorasta do 80– 150 cm wysokości. Liście tej lilii są jasnozielone i lancetowate. Kwiaty występują w dużych i obfitych gronach (do 20-30 kwiatów) w górnej części łodygi. Kwiaty w formie długich trąbek skierowanych ku górze. Wymaga okrycia na zimę. Kwitnie od lipca do sierpnia, w kolorze białym, fioletowym lub wielobarwnie.
Lilia Henry’ego (Lilium Henryi) – to nieco skromniej wyglądająca, odmiana wysoka. Dorasta do 80– 200 cm wysokości. Liście tych lilii są jasnozielone, lancetowate, średniej szerokości. Kwiaty są skupione w górnej części łodygi w rzadkich gronach, są małe, opadające w dół, w kolorze pomarańczowym lub żółtawym. Kwitnie w czerwcu i lipcu.
Lilia tajwańska (Lilium formosanum) to wysoki gatunek osiągający wysokość 120-220 cm. Liście tej lilii są ciemnozielone, wąskie i lancetowate. Kwiaty są ułożone w górnej części łodygi, pojedyncze, średniej wielkości, w kształcie trąbki i skierowane w dół. Kwiaty są białe z różowymi paskami po zewnętrznej stronie. Wymaga okrycia na zimę. Kwitnie w sierpniu i wrześniu.
Uprawa lilii na rabatach
Lilie, jak przystało na piękne kwiaty, są nieco kapryśne. Jednakże, jeśli ich podstawowe potrzeby są spełnione, lilie są łatwe w uprawie i wytwarzają swoje wspaniałe kwiaty.
Stanowisko. Lilie potrzebują słonecznego i ciepłego stanowiska. Nadają się do uprawy od strony południowej. Lilie potrzebują 6-8 godzin bezpośredniego światła słonecznego dziennie, aby uzyskać piękne kwiaty. Nie powinny być zacienione przez inne rośliny lub budynki, nie powinny być też trzymane w tym samym miejscu dłużej niż 5 lat.
Gleba. Wszystkie gatunki lilii będą dobrze rosły w luźnej, przepuszczalnej i żyznej glebie. Większość lilii dobrze radzi sobie na glebie lekko kwaśnej lub obojętnej. Biała lilia lepiej radzi sobie w glebie zasadowej. Lilie nie tolerują mokrej, podmokłej gleby i w niej nie rosną. W takim środowisku cebulki tych kwiatów po prostu gniją.
Sadzenie. Najlepszy czas na sadzenie lilii to kwiecień oraz początek maja. Sadzi się je na dobrze przepuszczalnej, umiarkowanie wzbogaconej glebie nawozami mineralnymi. Zaleca się dodanie piasku do dołka i „upchanie” w nim cebulki. Głębokość dołka powinna wynosić około 25 cm, a odstęp między cebulkami około 15 cm. Zaleca się sadzenie w grupach po 3-5 cebulek, co nie tylko sprawi, że lilie będą wyglądać ładniej, ale także zapobiegnie ich pokładaniu się. Po posadzeniu należy obficie podlać, wskazane jest też ściółkowanie.
Pielęgnacja lilii
Podlewanie. Do dobrego wzrostu lilie potrzebują gleby, która jest stale wilgotna, ale nie mokra. Lilie należy podlewać przy korzeniach, bez rozpryskiwania wody na liście i kwiaty. Podlewanie powinno być bardziej obfite po przesadzeniu i w okresie kwitnienia.
Nawożenie. Glebę można wzbogacać kilka razy w roku nawozami organicznymi (próchnica, ściółka z liści, przefermentowany obornik). Zaleca się stosowanie około 8 kg nawozu organicznego na 1m². Przenawożenie sprawia, że cebulki lilii są podatne na choroby i mróz. Jednak przy uprawie lilii białych i królewskich nie należy używać obornika, ponieważ nie tolerują tego nawozu. Glebę można dodatkowo posypać popiołem drzewnym. Wzmacnia to „odporność” rośliny i sprzyja powstawaniu większych kwiatów. W sezonie wegetacyjnym lilie należy nawozić co dwa tygodnie umiarkowaną ilością nawozu mineralnego zawierającego fosfor i potas.
Pielęgnacja przekwitłych lilii. Gdy lilie zakończą kwitnienie (zwykle w sierpniu), należy odciąć łodygę, ale pozostawić dolną różyczkę liściową. Liści tych nie można zbierać, dopóki nie zaczną wysychać, gdyż przez liście roślina gromadzi substancje niezbędne do zimowania i kwitnienia w następnym roku. Późną jesienią lilie należy przygotować do zimowania – zebrać martwe liście i przykryć ją ściółką. Gatunki bardziej wrażliwe na mróz (np. lilie królewskie, lilie tajwańskie) należy dokładniej okryć gałęziami świerkowymi, słomą itp.
Pielęgnacja lilii po zimowaniu. Wiosną, gdy sadzonki lilii zaczynają kiełkować, należy spulchnić glebę i zastosować umiarkowaną ilość nawozu azotowego. Rośliny należy również podlać i odnowić warstwę ściółki.
Uprawa lilii w doniczce
Istnieją odmiany lilii karłowatych, które nadają się do uprawy w doniczkach. W pomieszczeniach lilie mogą kwitnąć o każdej porze roku, ale najlepsze wyniki osiągają latem. W cieplejszych miesiącach lilie potrzebują świeżego powietrza i powinny być wystawiane na balkon lub taras. Podczas kwitnienia lilie potrzebują podpór, ponieważ łodygi mogą nie być w stanie utrzymać ciężaru kwiatów. Podobnie jak w przypadku rabat kwiatowych, tak i w pomieszczeniach ważne jest zapewnienie odpowiednich warunków do uprawy lilii.
- Sadzenie. Ważne jest, aby wybrać odpowiednią wielkość doniczki – powinna ona mieć średnicę co najmniej 20 cm. Na dnie doniczki należy zainstalować dobry system drenażowy wykonany np. z połamanych doniczek, kamyków, muszelek itp. Warstwa gleby powinna zajmować około połowy doniczki. Po sadzeniu wierzchołek cebulki powinien pozostać na powierzchni ziemi. Gleba powinna być dobrze nawilżona, ale nie mokra. Lilie należy przesadzać co dwa lata. Najlepszą porą na sadzenie jest wiosna, ale możliwe jest również sadzenie w sierpniu lub wrześniu – najpóźniej do połowy października.
- Gleba. Podobnie jak w przypadku lilii uprawianych na rabacie, gleba w doniczce powinna być luźna i żyzna. Bardzo odpowiednia jest mieszanka gleby wzbogaconej materią organiczną i piaskiem.
- Stanowisko. Lilie potrzebują dużo światła i ciepła podczas sezonu wegetacyjnego. Dlatego powinny być trzymane w odpowiednim miejscu. Latem zaleca się wyniesienie rośliny na balkon lub taras i umieszczenie jej w dobrze nasłonecznionym miejscu.
- Podlewanie. Gleba powinna być wilgotna przez cały okres wzrostu lilii. Ważne jest, aby nie podlewać rośliny nadmiernie ani nie pozostawiać stojącej wody. Wszelka woda, która zgromadziła się na podstawce, powinna zostać wylana. Lilie potrzebują również umiarkowanie wilgotnego środowiska, dlatego od czasu do czasu należy je delikatnie spryskać wodą. Po zakwitnięciu należy podlewać rzadziej, tylko tyle, aby gleba była wilgotna. W okresie spoczynku nie trzeba ich podlewać.
- Nawożenie. Lilie doniczkowe należy nawozić obficie od początku wegetacji aż do początku kwitnienia. W tym okresie nawozi się je raz w tygodniu. Lilie kwitnące powinny być nawożone rzadziej – raz na dwa tygodnie. Najlepiej wybrać zbilansowaną mieszankę nawozów specjalnie dla lilii.
- Okres spoczynku. Po kwitnieniu należy odciąć łodygę, ale liście należy pozostawić na jakiś czas. Lilie potrzebują okresu spoczynku jesienią i zimą. Roślina może zimować w doniczce, przeniesiona do ciemnego i chłodnego pomieszczenia. Alternatywnie, cebulki można wyjąć z doniczki i przechowywać w piwnicy na zwilżonym piasku. Ważne jest, aby cebulki lilii nie wyschły zimą. Po wyschnięciu należy je namoczyć w wodzie przed sadzeniem wiosną.
Rozmnażanie lilii
Lilie można rozmnażać na różne sposoby – przez nasiona, cebulki przybyszowe, sadzonki łodygowe lub liściowe. Jednak nie wszystkie z tych metod rozmnażania są równie skuteczne dla wszystkich gatunków lilii.
Większość lilii można wyhodować z nasion, które można kupić w supermarketach lub online. Nasiona wysiewa się w luźnym podłożu wczesną wiosną (jesienią również jest to możliwe). Nasionom do kiełkowania należy wytworzyć środowisko szklarniowe – przykryć naczynie i trzymać w ciemnym pomieszczeniu w temperaturze 20-25°C. Gleba musi być regularnie nawilżana. Po pojawieniu się kiełków, doniczki przenosi się do jasnego miejsca. Do wzrostu potrzebują około 12 godzin światła dziennie, więc może być konieczne doświetlenie. Gdy pojawią się dwa liście właściwe, sadzonki lilii należy rozsadzić. Na ich stałe miejsce przesadza się je wczesną jesienią.
Lilie łatwo rozmnażać z cebul przybyszowych. Robi się to po zakończeniu kwitnienia lilii, usunięciu wysuszonej łodygi i przesadzeniu roślin. Po wykopaniu cebulek lilii (lub wyjęciu ich z doniczki), ostrożnie oddziela się od nich „dzieci” z pojedynczymi korzonkami. Przed sadzeniem można je namoczyć w słabym roztworze nadmanganianu potasu. W przypadku niektórych lilii, np. bulwkowatej, cebulki na łodydze dojrzewają pod koniec kwitnienia. Są one rozmnażane w taki sam sposób, jak cebulki, które wytworzyły się w ziemi.
Lilie można również rozmnażać z górnych liści łodygi. W tym celu ścięte liście należy do połowy zakopać w piasku i trzymać w umiarkowanie ciepłym miejscu z regularnym nawadnianiem. Liście te utworzą cebulki korzeniowe w ciągu około dwóch miesięcy. Następnie rozsadza się je do pojedynczych doniczek i hoduje aż nastanie odpowiedni czas na przesadzenie.
Lilie białe i królewskie można rozmnażać z łodygi. Po kwitnieniu łodygę lilii wyciąga się z cebulki i zakopuje poziomo w piasku na głębokości około 15 cm. Najlepiej zrobić to w szklarni lub inspektem. Łodyga wytworzy cebulki po około 10 dniach. Następnie należy je przesadzić i trzymać aż nadejdzie czas na przesadzenie.
Szkodniki lilii
Słabe rośliny są łatwiej atakowane przez szkodniki.
- Najczęściej lilie są atakowane przez mszyce, wciornastki i przędziorki. Owady te są pojawiają się najczęściej podczas ciepłej i suchej pogody. Składają jaja na spodniej stronie liści, szybko się rozmnażają i żywią się sokiem roślinnym, atakując zarówno liście, jak i łodygi, zakłócając cały rozwój rośliny. Szkodniki te można zwalczać, spryskując rośliny szarym mydłem lub specjalnymi środkami owadobójczymi na mszyce.
- Na liściach lilii chętnie żerują ślimaki i czerwone chrząszcze – poskrzypka liliowa. Lilie można chronić przed tymi stworzeniami, zbierając je, tworząc bariery w dostępie do roślin (bardziej istotne w przypadku ślimaków), stosując przynęty lub repelenty.
- Cebulki lilii są atakowane przez śmietki cebulanki, zwane potocznie muszkami cebulowymi. Rozmnażają się one między łuskami cebulek i niszczą ich środek. Najskuteczniejszym sposobem zwalczania tych muszek jest potraktowanie cebulek środkami owadobójczymi opartymi na związkach fosforoorganicznych.
Choroby lilii
Nieodpowiednie warunki uprawy, a zwłaszcza nadmierna wilgotność, mogą powodować choroby grzybowe lilii. Środki zapobiegawcze można zatem podjąć na samym początku sezonu wegetacyjnego lilii, aby uniknąć tych chorób. Cebulki lilii przed posadzeniem można namoczyć w roztworze nadmanganianu potasu. Roztwór ten można wykorzystać do podlewania lilii wiosną. Od wczesnego lata do jesieni lilie można również od czasu do czasu spryskiwać fungicydami jako środek zapobiegawczy.
Najczęściej lilie cierpią na szarą pleśń. Deszczowe i chłodne lata szczególnie sprzyjają rozprzestrzenianiu się tej choroby. Na liściach lilii pojawiają się brązowawe plamy z bladą częścią środkową. Plamy te powiększają się, ostatecznie pokrywając cały liść, rozprzestrzeniając się na łodygę i powodując gnicie rośliny. Zaatakowane części rośliny lub całą roślinę należy zniszczyć, a pozostałe części dobrze spryskać środkami grzybobójczymi.
Niektóre bakterie grzybowe powodują gnicie cebulek lilii. Na łuskach porażonych cebulek pojawiają się wodniste plamy. Z czasem zamieniają się one w miękką masę grzybową, cebulki miękną i wydzielają nieprzyjemny zapach. Chore, pomarszczone cebulki pokrywają się różowawą pleśnią. Niestety, takie cebulki muszą zostać zniszczone.
Korzystne właściwości lilii
Nie każdy wie, ale lilie mają również wiele użytecznych, leczniczych właściwości. Najwięcej posiada ich lilia biała. Lilie były wykorzystywane do celów zdrowotnych od czasów starożytnych, zwłaszcza w tradycyjnej medycynie wschodniej. W kuchni azjatyckiej lilie są również wykorzystywane kuchni – dodaje się je do sałatek, dekoruje się nimi potrawy.
Właściwości zdrowotne lilii
Lilie mają właściwości uspokajające, antyseptyczne, przeciwzapalne i przeciwbólowe. Suszone kwiaty lilii są skutecznym środkiem moczopędnym i pomagają w zaparciach. Nalewki, olejki i maści z lilii są stosowane w leczeniu różnych dolegliwości.
- Regulują rytm serca i wzmacniają mięsień sercowy. Herbata z kwiatów lilii oczyszcza krew.
- Maści są stosowane do leczenia oparzeń, ran i zapobiegania powstawaniu blizn.
- Pomagają w leczeniu chorób oczu (np. zapalenia spojówek) i zmniejszają wrażliwość oczu.
- Woda liliowa jest dobra w leczeniu stanów zapalnych dziąseł i błony śluzowej jamy ustnej.
- Aromaterapia lilią zmniejsza niepokój i drażliwość oraz pomaga w bezsenności.
Preparaty z lilii nie są zalecane dla kobiet w ciąży, zwłaszcza gdy zbliża się termin porodu, ponieważ mogą pobudzać skurcze macicy.
Zalety lilii dla urody
Lilie doskonale nadają się do pielęgnacji skóry twarzy – nawilżają ją, łagodzą i działają przeciwstarzeniowo. Stosowane w codziennej pielęgnacji, kwiaty te pomagają utrzymać skórę elastyczną, nawilżoną i gładką. Produkty z lilii można również przygotować w domu.
- Tonik do twarzy z lilii przygotowuje się z garści świeżych, rozdrobnionych kwiatów lilii i szklanki wody destylowanej. Po dwóch dniach napar z lilii odcedza się i dodaje łyżkę hydrolatu z oczaru wirginijskiego oraz kilka kropli wybranego olejku eterycznego. Tonik ten należy przechowywać w szczelnym pojemniku w lodówce i zużyć w ciągu dwóch tygodni.
- Maseczkę z lilii przygotowuje się z garści świeżych kwiatów lilii, łyżki miodu, łyżki jogurtu naturalnego i 1 białka jajka. Kwiaty lilii rozgniatamy na gładką masę, w osobnym pojemniku mieszamy pozostałe składniki i dodajemy do nich pastę z kwiatów lilii. Maseczkę nakłada się na twarz, trzyma około 20 minut i zmywa ciepłą wodą. Taką maseczkę należy stosować raz w tygodniu.
Olejek eteryczny z lilii jest bardzo cenny. Może być stosowany do aromaterapii, nakładany na problematyczne obszary skóry lub dodawany do codziennego kremu, aby wzmocnić jego działanie nawilżające. Olejek eteryczny z lilii może być również stosowany do stymulowania wzrostu oraz wzmacniania włosów.
Źródła:
https://www.almanac.com/plant/lilies
https://www.longfield-gardens.com/article/8-tips-for-growing-better-lilies/
https://www.epainassist.com/articles/benefits-of-lily-flower
https://www.femina.in/beauty/skin/flowers-and-their-skincare-benefits-108249.html
https://avenuesixty.com/how-to-use-the-lily-flower-in-your-skin-care-routine
Zdjęcia poglądowe © Canva.