Galtonia (Galtonia) to roślina z rodziny szparagowatych (Asparagaceae), pochodząca z Afryki Południowej. Znana jest również jako afrykański hiacynt ze względu na podobieństwo do tego kwiatu. Galtonia wzięła swoją nazwę na cześć brytyjskiego naukowca i badacza Francisa Galtona, który jako pierwszy ją opisał i wprowadził do naszej kultury. Galtonię zaczęto uprawiać w Europie w drugiej połowie XIX wieku.
Galtonia będzie pięknym dodatkiem do Twojego ogrodu – jej jasne, eleganckie kwiaty zwisające na długiej łodydze przyciągną uwagę i staną się wyrazistym akcentem. Pomimo swojego egzotycznego pochodzenia, galtonia jest łatwa w pielęgnacji, a jej kwiaty będą cieszyć oko przez kilka tygodni późnym latem i wczesną jesienią. Ten bulwiasty kwiat dorasta do 1-1,5 metra wysokości. Liście znajdują się na dole rośliny, wokół łodygi, są mięsiste, długie i wąskie, w odcieniach jasnozielonych lub szarozielonych. Kwiatostan na szczycie łodygi składa się z pięknych dzwonkowatych kwiatów o barwie białej, zielonkawej lub biało-zielonkawej. Galtonia wydziela przyjemny, słodki aromat, a jej bogate w nektar kwiaty przyciągają pszczoły.
Rodzaje galtonii
Istnieją 4 gatunki galtonii, z których biaława i cesarska są najczęściej uprawiane w polskich ogrodach.
- Galtonia biaława, zwana także błyszczącą (Galtonia candicans), dorasta do 1,5 m wysokości. Jej ciemnozielone liście mają około 90 cm długości i około 8 cm szerokości. Galtonia biaława ma białe, dzwonkowate kwiaty o długości 5-6 cm. Kwiatostan składa się z maksymalnie 40 kwiatów o delikatnym zapachu. Zakwita na przełomie lipca i sierpnia i zdobi ogród nawet przez 4 tygodnie. Cebulki dorastają do średnicy 7 cm.
- Galtonia cesarska (Galtonia princeps) może dorastać do metra wysokości. Kwiaty tej galtonii są białe i zielonkawe po zewnętrznej stronie i mają 2,5-3,5 cm długości. Kwiatostan składa się z 10-15 kwiatów. Galtonia cesarska kwitnie już od czerwca. Jej cebulki mają 3-4 cm szerokości.
- Galtonia zielonokwiatowa (Galtonia viridiflora). Ta galtonia dorasta do 70-100 cm wysokości. Wytwarza zielone lub zielonkawe kwiaty w lipcu –sierpniu. Na jednej łodydze znajduje się od 10 do 30 kwiatów.
- Galtonia królewska (Galtonia regalis) Ten gatunek galtonii wytwarza żółtawo-kremowe kwiaty i zakwita w czerwcu. Dorasta do 1 metra wysokości.
Rozmnażanie galtonii przez nasiona
Galtonie rozmnaża się przez cebulki lub nasiona, ale w naszym klimacie roślina ta nie zawsze wytwarza nasiona.
Nasiona galtonii wysiewa się w połowie lutego do skrzynek, a do gruntu przesadza się je po 15 maja. Nasiona nie powinny być starsze niż dwa lata, ponieważ starsze nasiona będą gorzej kiełkować. Nasiona galtonii potrzebują około 2-3 tygodni, aby wykiełkować. Sadzonki sadzi się w odległości co najmniej 15 cm od siebie. Jesienią sadzonki z cebulkami 1,5-2 cm należy wykopać i przechowywać w chłodnym, suchym miejscu, podobnie jak dorosłe cebule. Kwiaty wyhodowane z nasion potrzebują 1-2 lat, aby zakwitnąć.
Sadzenie i rozmnażanie galtonii przez cebulki
Cebule galtonii sadzi się do ziemi wiosną, w połowie kwietnia – na początku maja, i chroni przed silnymi mrozami. Nie zaleca się sadzenia ich jesienią, tak jak, na przykład, tulipanów. Sadzi się je na głębokości 10-15 cm w odległości około 20-30 cm od siebie. Wcześniej trzeba dobrze przekopać ziemię, ponieważ korzenie galtonii dość silnie się rozrastają.
Cebule galtonii wykopuje się w październiku lub na początku listopada. Wykopane rośliny należy suszyć przez około tydzień w temperaturze 15-20°C, następnie przyciąć łodygi, pozostawiając liście zaledwie 2 cm nad cebulą. Cebulki przechowuje się w skrzynkach, w suchym, chłodnym pomieszczeniu (do 13°C). Jeżeli zima nie jest mroźna, galtonie mogą przetrwać na zewnątrz pod przykryciem, ale nie zaleca się sadzenia ich jesienią, podobnie jak tulipanów.
Cebulki dorastają do 6 cm średnicy. Aby podzielić dorosłe cebule, należy to zrobić jesienią, przed przygotowaniem ich do zimowania. Tak podzielone cebulki sadzi się wiosną w zwykły sposób.
Wiosną, przed posadzeniem w ogrodzie, cebulki galtonii można hodować w pomieszczeniu lub szklarni. W takim przypadku cebulki przenosi się do jasnego pomieszczenia o temperaturze pokojowej, a po wykiełkowaniu sadzi w doniczkach z otworem drenażowym. W maju tak wyhodowane cebule przesadza się do ogrodu. Uprawa w warunkach wewnętrznych pomaga galtonii zakwitnąć około miesiąc wcześniej, a dzięki wcześniejszemu kwitnieniu cebulka galtonii będzie miała czas na zgromadzenie większej ilości przydatnego materiału na następny rok przed wykopaniem.
Uprawa galtonii w ogrodzie
Galtonie są łatwe w uprawie, zwłaszcza jeśli masz doświadczenie w uprawie roślin cebulowych. Można je uprawiać na zewnątrz od wiosny do jesieni.
Ziemia. Galtonie lubią nawóz i niekwaśną gliniastą glebę z dobrym drenażem.
Stanowisko. Lubią stanowiska słoneczne, osłonięte od wiatru. W cieniu mogą nie zdążyć zakwitnąć. Nie nadają się do sadzenia w niskich miejscach, gdzie gromadzi się woda.
Podlewanie. W okresie wegetacji należy obficie podlewać, ograniczając nieco podlewanie w okresie kwitnienia. Ziemia nie powinna wyschnąć.
Nawożenie. Galtonie nawozi się 1-2 razy w ciepłym sezonie wieloskładnikowym nawozem mineralnym do kwiatów kwitnących.
Pielęgnacja. Ulewny deszcz lub wiatr mogą położyć wysokie łodygi galtonii, dlatego zaleca się przywiązywanie ich do podpór, aby temu zapobiec. Należy regularnie spulchniać wierzchnią warstwę gleby. Przekwitłe kwiaty należy odciąć, aby roślina nie marnowała już na nie energii, lecz kierowała składniki odżywcze do cebulek.
Pielęgnacja galtonii w ogrodzie w okresie zimowym
Galtonie nie są mrozoodporne, więc cebulki wykopuje się w październiku lub na początku listopada. Po wykopaniu cebule pozostawia się do wyschnięcia na około tydzień w dobrze wentylowanym pomieszczeniu w temperaturze 15-20°C bez usuwania liści. Po wyschnięciu liście i łodygi przycina się na wysokości około 2 cm powyżej szyjki cebul, a korzenie zostawia. Po odcięciu liści cebulki galtonii pozostawia się w temperaturze pokojowej na około 7-10 dni, a następnie na całą zimę przenosi się je do suchego i chłodnego (do 13°C) pomieszczenia. Cebulki przechowuje się w torfie lub piasku w taki sposób, aby nie stykały się ze sobą. Jeśli masz mało cebulek, możesz przechowywać je przez zimę na półce w lodówce.
Uprawa galtonii w pomieszczeniu
Galtonia jest zwykle sadzona na rabatach, ale może być również uprawiana w doniczce jako roślina domowa. Nie będzie ona trudniejsza w uprawie w pomieszczeniu niż jakakolwiek inna domowa roślina cebulowa. Potrzebuje tylko trochę uwagi i odpowiedniego okresu spoczynku.
Stanowisko. Dla galtonii hodowanej w pomieszczeniach odpowiednie jest słoneczne miejsce z rozproszonym światłem, podobnie jak lekki cień. Najlepiej uprawiać ją na wschodnim lub zachodnim parapecie. Podczas kwitnienia galtonię należy chronić przed przeciągami, ponieważ mogą one skrócić czas kwitnienia tego kwiatu. W okresie spoczynku należy zapewnić galtonii lekki półcień. Galtonię rosnącą w doniczce można latem przenieść na zewnątrz.
Temperatura. Temperatura 16-18°C jest idealna do uprawy w pomieszczeniach podczas aktywnego wzrostu i kwitnienia. Galtonia może się jednak również przystosować się do naszych zwykłych, nieco wyższych temperatur pokojowych.
Podlewanie. Galtonia uprawiana w doniczce jest szczególnie wrażliwa na nadmierne podlewanie. Podlewaj ją, gdy gleba jest prawie do połowy sucha. Galtonię doniczkową lepiej podlewać kilka razy, powoli, równomiernie zwilżając glebę, lejąc wodę blisko ścianek doniczki, unikając bezpośredniego zwilżania liści i cebulek. Pod koniec sezonu wegetacyjnego, gdy galtonia przekwitnie, a jej liście zaczynają wysychać, podlewanie należy powoli zmniejszać. Gdy liście całkowicie zwiędną, ziemia w doniczce powinna całkowicie wyschnąć. W okresie spoczynku nie podlewa się kwiatu. Podlewanie zmniejsza się również przed przesadzaniem.
Przesadzanie galtonii pokojowych
Przesadzanie. Galtonię można przesadzać jesienią, zanim roślina przejdzie w stan spoczynku, lub wiosną, bezpośrednio po przesadzeniu przenosząc do ciepłego pomieszczenia.
Ziemia. Do uprawy galtonii w doniczkach należy wybrać lekką mieszankę luźnej gleby o niskiej kwasowości. Niezbędna jest dobra warstwa drenażowa. Odpowiednie są mieszanki gleby dla kwiatów cebulowych i kwitnących. Mieszanka powinna zawierać próchnicę.
Zimowanie galtonii w pomieszczeniach
Galtonia musi zimować w suchych i chłodnych warunkach. Jeśli roślina jest uprawiana w pomieszczeniu, nie trzeba jej wyjmować z doniczki jesienią. Po zaprzestaniu podlewania i wyschnięciu ziemi w doniczce, roślinę należy przenieść do pomieszczenia o temperaturze 8-12°C. Minimalna temperatura zimowania wynosi 4-5 °C. Galtonię przechowuje się w takich warunkach przez zimę, aż do pojawienia się nowych pędów. Po ich pojawieniu się, roślinę należy przenieść do ciepłego pomieszczenia i stopniowo wznowić podlewanie.
Choroby i szkodniki galtonii
Kwiaty galtonii są dość odporne na choroby, czasami jednak cierpią na gnicie. Zgnilizna jest powodowana przez grzyby, bakterie lub niekorzystne warunki środowiskowe, takie jak deszczowe, chłodne lato. Na występowanie zgnilizny korzeni ma wpływ miejsce, w którym rośnie galtonia – jeśli ziemia jest stale nasiąknięta, zbyt wilgotna, prawdopodobieństwo gnicia jest duże. Wszelkie części rośliny dotknięte zgnilizną należy usunąć, a całą roślinę spryskać specjalnym środkiem grzybobójczym.
Przed posadzeniem cebul w ziemi i wykopaniem ich jesienią, można profilaktycznie spryskać je roztworem przeciwgrzybiczym, chroniąc je w ten sposób przed grzybem.
Zagrożeniem dla galtonii mogą być również szkodniki, takie jak ślimaki i mszyce. Profilaktycznie miejsce, gdzie rośnie galtonia, można posypać popiołem drzewnym. Znalezione szkodniki należy zebrać. W przypadku mszyc należy stosować roztwory szarego mydła, mydła potasowego, czosnku i łupin cebuli. Jeśli mszyc jest dużo, a naturalne środki nie działają, należy kupić specjalne środki owadobójcze na mszyce.
Galtonia w ogrodzie
Galtonie z łatwością odnajdują swoje miejsce w ogrodzie. Dobrze komponują się zarówno z innymi kwitnącymi kwiatami, jak i roślinami liściastymi. Sadzone pojedynczo stanowią centralny akcent rabaty, a sadzone w grupie – tło dla mniejszych kwiatów. Świetnie wyglądają na wspólnej rabacie z narcyzami i tulipanami: po przekwitnięciu tych kwiatów galtonia dopiero zaczyna rosnąć, więc przykryje zwiędłe liście swoich przekwitłych sąsiadów. Mogą być również uprawiane obok mieczyków, astrów, piwonii i floksów. Świetnie też wyglądają i utrzymują się długo w ciętych bukietach.
Wykorzystane źródła:
https://www.vle.lt
https://www.wikipedia.org
https://www.rhs.org.uk
https://www.gardenersworld.com/
https://floristics.info
Zdjęcia poglądowe © Canva.