Owiany legendami piołun od niepamiętnych czasów jest używany w celach leczniczych. W świecie roślin niewiele z nich może pochwalić się tak różnorodnym zastosowaniem jak piołun. Korzyści z piołunu w leczeniu chorób wątroby, dróg żółciowych i żołądka, odrobaczaniu organizmu i poprawie apetytu są znane od niepamiętnych czasów, ale jego zalety na tym się nie kończą. Odgrywa on ważną rolę w produkcji unikalnych napojów alkoholowych, a jego niezwykła odporność sprawia, że jest atrakcyjną rośliną do sadzenia w przydomowym ogródku. Poznajmy najbardziej gorzką roślinę świata – piołun.
Bylica piołun (Artemisia absinthium), zwana także wermutem, absyntem albo psią rutą, to srebrzystoszara krzaczasta roślina należąca do rodziny astrowatych (Asteraceae), dorastająca przeciętnie od 50 do 100 cm wysokości i 45-60 cm szerokości. Ma krótkie włoski na całej powierzchni, pierzaste liście o okrągławych lub lancetowatych odcinkach, zdrewniałe łodygi u podstawy i niepozorne żółte kwiaty. Wyróżnia się bardzo silnym zapachem i wyjątkowo gorzkim smakiem.
Rośnie naturalnie w Ameryce Północnej, Europie i Azji. W Polsce można go znaleźć na nieużytkach, wysypiskach śmieci, poboczach dróg, suchych zboczach i przy domu.
Inne gatunki piołunu. Czym się różnią?
Oprócz piołunu w Polsce występuje jeszcze 13 innych gatunków bylicy. Oto niektóre z bardziej powszechnych i użytecznych.
Bylica draganek (Artemisia dracunculus) – znana jako estragon, jest rośliną dorastającą do 60-150 cm wysokości. Ma smukłą i prostą łodygę, zielone liście i zielonkawo-białe kwiaty. Wierzchołki i kwiaty są używane w kuchni jako przyprawy, a liście i łodygi są zbierane do celów leczniczych.
Bylica pospolita (Artemisia vulgaris) – najpowszechniejsza ze wszystkich bylic, dorasta do 50 cm wysokości. Można ją rozpoznać po czerwonawo-fioletowych łodygach, pojedynczo lub podwójnie pierzastodzielnych liściach, na górnej stronie ciemnozielonych i szarych na dolnej, oraz różowych, małych kwiatach. Do celów leczniczych wykorzystywane są korzenie i ziele.
Bylica boże drzewko (Artemisia abrotanum) –piękny półkrzew o wysokości 60-150 cm, z rozgałęzioną łodygą, dolnymi liśćmi nitkowatymi, górnymi trójdzielnymi lub ciągłymi i zielonkawo-żółtymi kwiatami. W Polsce dość rzadko spotykany. Roślina ma przyjemny aromat i prawie nie ma goryczy. Bylica boże drzewko jest hodowana jako roślina ozdobna i ma dość szerokie zastosowanie.
Odmiany piołunu
W Polsce można kupić nasiona i sadzonki piołunu. Ponieważ uprawa piołunu w ogrodach jest rzeczą świeżą nie tylko w Polsce, ale także w Europie, dopiero niedawno zaczęto hodować piołun. Obecnie można kupić dwie odmiany:
Lambrook Silver – dorasta do 100 cm wysokości i kwitnie na biało w lipcu-wrześniu. Liście są turkusowo-zielone, srebrzyste, błyszczące i drobno pierzaste.
Lambrook Mist – rośnie kompaktowo, do 80 cm wysokości, dzięki czemu z biegiem lat nie zajmuje tak dużo miejsca jak dzikie osobniki. Kwiaty są srebrzystożółte, a liście drobno pierzaste.
Uprawa piołunu
Chociaż piołun można znaleźć dziko rosnący, to coraz częściej można zobaczyć go specjalnie hodowanego w przydomowych ogródkach. Roślina jest odporna, nie wymaga wielu zabiegów pielęgnacyjnych i przynosi wiele korzyści w ogrodzie.
Miejsce. Najlepiej rośnie w słonecznym miejscu, bez osłony przed wiatrem lub cienia, przy odpowiednich warunkach może rosnąć nawet do 10 lat. Piołun można również sadzić w doniczkach. Należy użyć przepuszczalnego podłoża z otworem drenażowym w dnie. Taką roślinę łatwo jest chronić przed intensywnymi opadami deszczu.
Gleba. Roślina jest bardzo mało wymagająca w stosunku do gleby – będzie rosła na glebach umiarkowanie żyznych, w tym gliniastych i piaszczystych, ale też na glebach ubogich. Dobrze znosi suche miejsca i rośnie w miejscach umiarkowanie wilgotnych, ale wymaga pełnego drenażu. Preferuje stanowiska wapienne.
Sadzenie. Piołun należy sadzić w odpowiedniej odległości od innych roślin (w odległości co najmniej 45 cm). Ze względu na silne właściwości allelopatyczne i substancje, które uwalnia, hamuje on wzrost innych roślin.
Pielęgnacja piołunu
Podlewanie. Z wyjątkiem długotrwałych okresów suszy, piołun nie wymaga podlewania. Po posadzeniu nowych sadzonek, pierwszego lata podlewa się co 7-10 dni, aż rośliny ukorzenią się w glebie. Należy unikać zamoczenia i nadmiernej wilgoci w podłożu, ponieważ mokra gleba spowoduje gnicie korzeni. Po zauważeniu, że łodygi piołunu pochylają się lub liście są przebarwione, należy natychmiast przerwać nawadnianie i sprawdzić warunki drenażu.
Nawożenie. Piołun dobrze znosi ubogie gleby i nie wymaga dodatkowego nawożenia. Można go oszczędnie nawozić nawozem o spowolnionym działaniu w momencie sadzenia lub w celu pobudzenia rośliny wiosną, gdy pąki pęcznieją.
Ściółkowanie. Nie jest konieczne dla piołunu, ale niektóre źródła zalecają stosowanie ścinków trawy lub ściółki z liści w celu uzupełnienia materii organicznej w glebie lub umożliwienia przetrwania roślinie ekstremalnie trudnych warunków zimowych.
Przycinanie. Przycinanie wiosną lub jesienią sprzyja regeneracji pędów, rozgałęzianiu się i odmładzaniu zioła. Jesienią roślinę przycina się całkowicie do podłoża, pozostawiając kilka centymetrów krzewu. Wiosną należy przyciąć roślinę po ostatnich przymrozkach, skracając ją tak, aby na łodydze pozostało tylko kilka pąków. Słabe i martwe odrosty są usuwane w celu wzmocnienia całej rośliny. Aby zapobiec samosiewowi i kontrolować jego rozprzestrzenianie się, odcina się wierzchołek z kwiatostanem – w ten sposób nasiona nie dojrzeją.
Przesadzanie. Przesadzanie i dzielenie piołunu co 2-3 lata jesienią pomoże roślinie rosnąć dłużej i odmłodzić ją.
Zimowanie. Roślina ta jest mrozoodporna w temperaturach od -20 do -25 °C, więc może zimować na zewnątrz. Piołun w doniczkach najlepiej jest wnieść do domu lub dobrze zaizolować – istnieje ryzyko, że podłoże w doniczce całkowicie zamarznie i uszkodzi korzenie, dlatego konieczne jest zabezpieczenie przed warunkami atmosferycznymi.
Rozmnażanie piołunu
Nasiona. Jesienią lub wiosną należy wysiać nasiona piołunu w zimnej (10-18°C) szklarni. Nasiona rozsypuje się na powierzchni nieurodzajnej, wilgotnej gleby, lekko dociśniętej i nieprzysypanej ziemią, ponieważ do kiełkowania potrzebne jest światło. Nasiona kiełkują po 2-3 tygodniach. Sadzonki można przesadzać, gdy osiągną wysokość 5 cm. Przesadza się na zewnątrz po ostatnich przymrozkach, pozostawiając między roślinami odstęp 30-60 cm.
Zielone sadzonki. Piołun można również łatwo rozmnażać przez sadzonki. Latem ostrym nożem odcina się kilka pędów bocznych i usuwa z nich liście aż do samego wierzchołka. Sadzonki sadzi się w piaszczystym i stale wilgotnym podłożu i pozostawia do ukorzenienia. Można je przykryć przezroczystą folią plastikową, aby zatrzymać wilgoć. Po kilku tygodniach małe ukorzenione sadzonki można przenieść na zewnątrz.
Podział krzewu. Najprostszy sposób rozmnażania piołunu. Wiosną krzew jest wykopywany i cięty na różnej wielkości części, tak aby składał się z korzeni i łodyg. Powstałe w ten sposób nowe krzewy można natychmiast przesadzić. Jest to dobry sposób na odmłodzenie piołunu.
Lecznicze właściwości piołunu
Niewątpliwie przygotowana herbata z piołunu jest najpopularniejszą bombą leczniczą lub profilaktyczną dla organizmu. Substancje czynne zawarte w zielu poprawiają trawienie i apetyt, oczyszczają organizm, leczą choroby żołądka, wątroby, pęcherzyka żółciowego, egzemę, reumatyzm i astmę oskrzelową. Zwalczają również choroby onkologiczne i mają właściwości przeciwpasożytnicze i przeciwzapalne. W ziołolecznictwie wykorzystywane są kwiaty. Ze względu na niezwykle gorzki smak, stosowanie rośliny w postaci herbaty może być odpychające, dlatego doskonałą formą podania tego zioła są kapsułki lub tabletki z piołunem. Inną alternatywą jest bylica roczna (Artemisia annua), który ma podobne właściwości lecznicze, ale ma słodki smak. Preparaty z bylicą roczną można bez problemu kupić w Polce.
Piołun do produkcji napojów alkoholowych
Piołun jest szeroko stosowany w produkcji gorzkich napojów i jest głównym składnikiem absyntu. Jest również wykorzystywany w procesie produkcji wermutów, aperitifów, nalewek (nawet polskich) i piwa.
Piołun na rabaty
Chociaż kwiaty piołunu są małe i niepozorne, to urody nadają roślinie srebrzysty kolor, kształt i faktura liści. Piołun, sadzony na obrzeżach rabat kwiatowych lub ścieżek, jest doskonałym wyborem do ogrodów w stylu śródziemnomorskim lub w ogrodach skalnych. Rośliny uzupełniają jasne kolory klombów i kontrastują z ciemnymi liśćmi.
Piołun odstrasza nie tylko szkodniki, ale także niektóre zwierzęta
Posadzenie piołunu w ogrodzie skutkuje zauważalnym zmniejszeniem liczby różnych stworzeń. Silny zapach i gorzki smak rośliny odstrasza różne owady: mrówki, mszyce, skoczki, muchy, ćmy, mączliki. Roślina jest również nieprzyjemna dla innych zwierząt: myszy, zajęcy, jeleni.
Inne zastosowania piołunu
W medycynie weterynaryjnej ziele piołunu jest wykorzystywane do produkcji suplementów dla psów, które mają działanie przeciwpasożytnicze i wspomagają prawidłową błonę śluzową żołądka. W kosmetyce i perfumerii piołun jest z powodzeniem stosowany do produkcji środków odstraszających owady w postaci hydrolatów, a dodatkowo także i w kremach. Jako środek odstraszający mole i inne owady, ziele piołunu trzymane jest w szafie między ubraniami, a wywar rozpylany jest na rośliny. Piołun nadaje się również do oczyszczania i odświeżania powietrza w domu.
Co jeszcze trzeba wiedzieć o piołunie?
Należy zachować ostrożność przy stosowaniu herbat i innych preparatów zawierających piołun, ponieważ roślina ta jest trująca. Wszystkie części rośliny zawierają toksyczny tujon, który może prowadzić do zatrucia w przypadku przedawkowania lub zbyt długiego stosowania piołunu. Występują takie objawy jak halucynacje, drgawki, u kobiet w ciąży może wystąpić poronienie. Podczas zbierania piołunu, jego sadzenia lub pielęgnacji należy nosić rękawiczki, ponieważ podrażnia on skórę.
Choroby i szkodniki piołunu
Piołun prawie nigdy nie jest atakowany przez choroby lub owady. W mokrych latach pojawia się mączniak prawdziwy, który nie zagraża roślinie, ale zmniejsza jej wigor.