Czasami pielęgnując rośliny ogrodowe możemy zauważyć drobne problemy zdrowotne, takie jak opuchnięte lub swędzące dłonie, łzawienie oczu lub gorsze objawy. Jest to najprawdopodobniej wina roślin, którymi się opiekujemy. Niektóre kwiaty i krzewy to rośliny trujące, które gromadzą w swoich organach różnego rodzaju trucizny, o czym nawet nie myślimy.
Trucizna to każda substancja, która w małych dawkach powoduje nieprawidłowe funkcjonowanie organizmu, a nawet śmierć. Trujące rośliny należy dobrze poznać i krytycznie ocenić pod względem ich przydatności pod kątem naszych potrzeb, ponieważ często przynoszą więcej pożytku niż szkody. Należy pamiętać, że ta sama substancja może działać jako lek w małych dawkach i jako trucizna w większych dawkach. Przyjrzyjmy się, jakie rośliny trujące są najczęściej uprawiane w gospodarstwach domowych, jakie szkody mogą wyrządzić i jak się przed tym chronić.
Trujące składniki roślin
Substancje trujące pełnią w roślinach różne funkcje. Niektóre z nich zapewniają ochronę przed roślinożercami, inne są produktami ubocznymi przemiany materii, a jeszcze inne wynikają z allelopatii, tj. gdy rośliny „zabijają” się nawzajem w wyniku wzajemnej konkurencji. Trucizny roślinne dzieli się na grupy w oparciu o ich różne właściwości chemiczne i działanie.
Alkaloidy to substancje krystaliczne o gorzkim smaku, zwykle w postaci soli kwasów organicznych. Po dostaniu się do organizmu szybko się rozpuszczają i działają natychmiastowo, prowadząc do szybkiego wystąpienia objawów zatrucia. Działają depresyjnie i pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy, a większość z nich działa jak narkotyki.
Glikozydy to związki organiczne zawierające cząsteczki cukru i aglikonu. Są to nielotne substancje krystaliczne o gorzkim smaku. Jako trucizna działają na mięsień sercowy, a w dużych dawkach są śmiertelne.
Saponiny to substancje w postaci proszku o ostrym i gorzkim smaku. Cechą tych substancji jest to, że po rozpuszczeniu w wodzie silnie się pienią. Trucizny, które przedostają się do organizmu przez przewód pokarmowy, podrażniają błony śluzowe i powodują biegunkę i wymioty, ale zwykle nie powodują większych szkód, ponieważ są rozkładane w organizmie. Po przedostaniu się bezpośrednio do krwi, rozpuszczają czerwone krwinki.
Olejki eteryczne to mieszaniny związków organicznych, zwykle lotnych i pachnące ciecze, które stymulują centralny układ nerwowy. Zazwyczaj kojarzymy je z pozytywnymi właściwościami.
Kwasy organiczne to obecne w roślinach substancje w postaci rozpuszczonych soli. Toksyczność jest stosunkowo niska, ale w dużych ilościach uszkadzają narządy wewnętrzne poprzez spalanie i zabijanie komórek, natomiast kwas cyjanowy paraliżuje drogi oddechowe.
Toksyczne albuminy to substancje białkowe, które gromadzą się w nasionach, korze i czasami w innych miejscach. Różne rośliny mają różne toksyny. Trucizny te działają na czerwone krwinki, powodując ich sklejanie i rozpad.
Trujące rośliny w ogrodzie
W Polsce rośnie co najmniej kilkadziesiąt gatunków roślin trujących, a jeszcze więcej jest importowanych – większość z nich to rośliny ozdobne. Najbardziej trujące są rośliny pochodzące z rodziny psiankowatych, wilczomleczowatych, toinowatych, bobowatych i jaskrowatych. Bardzo wiele z nich jest uprawianych na rabatach, w ogrodach i parkach, bez wiedzy, że mogą być śmiertelnie trujące. Dalej wymienionych jest kilka często hodowanych w Polsce.
Tojad – król trucizn
Tojad to wysoka na 40-50 cm roślina o liściach dłoniastodzielnych i niebieskich, nieregularnych grzbiecistych kwiatach. Toksyna akonityna gromadzi się we wszystkich częściach rośliny, ale najobficiej występuje w bulwach korzeniowych. Roślina ta jest jedną z najbardziej trujących na świecie i wystarczy zaledwie potrzymać w ręku jej bulwę, aby wystąpił toksyczny efekt. Po dotknięciu rośliny na skórze powstają pęcherze, a toksyny, które dostają się do organizmu (wystarczy 1 g rośliny!) powodują poważne zaburzenia nerwowe i trawienne, spowalniają pracę serca, paraliżują je, a nawet powodują śmierć.
Oleander – zabójcze piękno
Oleander to wiecznie zielony wieloletni krzew i drzewo o wydłużonych skórzastych liściach i dużych kwiatach zebranych w grona. Chociaż jest ulubieńcem ogrodników ze względu na swój ozdobny wygląd i łatwość pielęgnacji, jest też śmiertelnie trujący. Wszystkie części rośliny zawierają toksyny oleandrynę i inne glikozydy.
Spożycie tej rośliny prowadzi do objawów takich jak senność, wymioty, spowolnienie akcji serca, arytmia, drgawki, drżenie, poważne zaburzenia trawienia, a nawet śmierć. Wystarczy już jeden liść, aby poważnie zaszkodzić dziecku a psa zabić.
Cis – uważaj na trujące igły
Cis to cierniste drzewo lub krzew, który dorasta do 2-10 metrów wysokości i jest silnie trujący. Wszystkie jego części są trujące, z wyjątkiem miąższu owoców i drewna. Cis jest trujący ze względu na taksynę, alkaloid, który po spożyciu lub wdychaniu pyłu drzewnego w tartaku powoduje nagłe zatrucie: biegunkę, wymioty, kolkę, utratę przytomności, paraliż oddechu, a w końcu śmierć. Dobrą wiadomością jest to, że można jeść owoce cisa, pod warunkiem, że nie spożywa się nasion, lub oddychać w pobliżu krzewu, ponieważ nie wydziela on żadnych niebezpiecznych substancji lotnych.
Hortensja – źródło cyjanku
Hortensja to bardzo często hodowany krzew o wysokości 1-2 metrów z dużymi baldachami kwiatów. Trujące są wszystkie części rośliny, które zawierają trujący cyjanek. Na szczęście roślina gromadzi tę truciznę w małych dawkach. Zwierzęta i dzieci są bardziej podatne, podczas gdy dorośli mają wyższą odporność. Po przedostaniu się do organizmu pojawiają się takie objawy jak wymioty, utrudniony oddech, senność, ból brzucha, a w najgorszych przypadkach śpiączka.
Różanecznik – nawet jego miód jest niebezpieczny
Różaneczniki (rododendrony) to wiecznie zielone krzewy o wysokości 1-1,5 m i skórzastych liściach, często rosnące w towarzystwie drzew iglastych. Różaneczniki są trujące ze względu na obecność grajanotoksyny we wszystkich częściach rośliny, zwłaszcza w nektarze, dlatego nie należy spożywać miodu z różaneczników ani pić herbaty z jego liści. Zatrucie powoduje wymioty, nudności, trudności w oddychaniu, wyczerpanie, zaburzenia rytmu serca i śpiączkę. Różaneczniki są trujące dla psów i kotów, wystarczy niewielka ilość, aby spowodować poważne zatrucie. Ta sama trucizna jest też w azaliach.
Narcyzy – słodki zapach może powodować nieprzyjemności
Są to jedne z najczęściej uprawianych kwiatów cebulowych o pachnących, dużych żółtych i białych kwiatach. Narcyzy zawierają trującą likorynę i inne alkaloidy, które sprawiają, że różne części rośliny są łagodnie trujące. W przeciwieństwie do innych toksycznych kwiatów domowych, zatrucie narcyzem nie jest drastyczne, nawet dla zwierząt domowych, ale reakcje są nieprzyjemne. Zbyt długo stojący w pomieszczeniu bukiet narcyzów może powodować bóle głowy. W przypadku zjedzenia 3-4 cebulek mogą wystąpić wymioty, biegunka, osłabienie, bóle brzucha, odwodnienie i ślinotok. W niektórych przypadkach, zwłaszcza u zwierząt domowych, mogą wystąpić drżenia, konwulsje i problemy z sercem.
Ruta – tradycyjne zioło lecznicze o trujących właściwościach
Ruta to zimozielony półkrzew o wysokości 60 cm, specyficznym zapachu, pierzastych liściach i żółtych drobnych kwiatach. Wszystkie części ruty zawierają trujące substancje – furanokumaryny, psoraleny, które po spożyciu powodują działanie mutagenne i uszkodzenie wątroby. Wysokie dawki powodują silne bóle brzucha, wymioty, uszkodzenie wątroby i śmierć, powodują poronienia u kobiet w ciąży, prowadzą do wad rozwojowych płodu. W przypadku dostania się soku ruty na skórę mogą wystąpić pęcherze spowodowane wrażliwością na promieniowanie UV.
Naparstnica – nie tylko lek na serce, ale także trucizna
Naparstnica to roślina dorastająca do 1,5 metra wysokości, o gładkich liściach i dzwonkowatych kwiatach zebranych w grona. Jest powszechnie znana ze swoich skutecznych właściwości leczniczych, ale nieostrożne stosowanie rośliny lub samodzielne przygotowywanie preparatów stwarza ogromne ryzyko. Substancje digoksyna, digitoksyna, digitalina mogą działać jak trucizny w przypadku spożycia zawierających je kwiatów, liści lub nasion tej byliny. Objawy zatrucia obejmują przyspieszone tętno, nudności, wymioty, drgawki, zaburzenia żołądkowe i psychiczne, a ostatecznie śmierć. Wystarczy garść kwiatów, aby zatruć dzieci, a jeszcze mniej w przypadku zwierząt domowych.
Inne trujące rośliny
Większość roślin uprawianych w celach ozdobnych zawiera trujące substancje, które nie stanowią dużego zagrożenia dla zdrowia ludzi, ale mogą podrażniać skórę, oczy lub powodować reakcje alergiczne, takie jak bluszcz, gipsówka, pokrzywa, pomidory, czarna porzeczka.
Spożywane duże dawki wielu roślin (po zjedzeniu rośliny) powodują uszkodzenie, np.: żywotnik zachodni – duże dawki powodują problemy z nerkami, poronienie, skurcze; rącznik pospolity – poważne zaburzenia trawienia, złotokap – niestrawność, skurcze; przebiśniegi – biegunka i wymioty; wiciokrzew – wymioty, biegunka, zaburzenia rytmu serca.
Czy pestki owoców są trujące?
Często pojawia się pytanie, czy pestki różnych owoców, takich jak wiśnie, brzoskwinie, morele, nektarynki, śliwki są trujące. Owoce pestkowe bardzo często gromadzą trujące substancje w jądrach nasion (w tym przypadku tzw. pestce), ale ilość ta jest bardzo mała. Można powiedzieć, że pestki wiśni są trujące, ale musiałyby zostać rozgryzione i zjedzone w znacznych ilościach, aby wywołać efekt toksyczny. To samo dotyczy pestek innych owoców pestkowych, a nawet pestek jabłek. Oczywiście nie zalecamy żucia tych pestek, ponieważ mogą one powodować inne problemy, takie jak niedrożność jelit i zadławienie (głównie u dzieci).
Jak uchronić się przed trującymi roślinami?
Oczywiście najprostszym sposobem jest niesadzenie tych roślin na swoim podwórku, ale jest ich tak wiele, że trudno je rozróżnić, a nawet poznać. Do uprawy można wybrać mniej toksyczne rośliny, które mają podobne walory ozdobne do tych, które chcemy posadzić. Rośliny trujące można posadzić w bardziej odległych i niedostępnych miejscach lub nawet je ogrodzić. Zdarzają się przypadki, w których otrzymujemy „spadek” w postaci roślin rosnących od dłuższego czasu i nie możemy sobie pozwolić na ich usunięcie.
W każdym przypadku zaleca się, aby zawsze nosić rękawiczki podczas pielęgnacji roślin i myć ręce po pielęgnacji. Trujące owoce i jagody należy zbierać poza zasięgiem dzieci i zwierząt. Dzieci należy ostrzec przed potencjalnym niebezpieczeństwem, ale trudniej jest chronić zwierzęta domowe.
Źródła:
https://www.vle.lt/straipsnis/nuodingieji-augalai/
https://blog.fantasticgardeners.co.uk/17-toxic-plants-in-your-garden/
https://youhadmeatgardening.com/deadly-flowers/
https://lt.drink-drink.ru/vishnevye-kostochki-yadovity-chto-nuzhno-znat/
https://www.rhs.org.uk/prevention-protection/potentially-harmful-garden-plants
Navasaitis M., Ozolinčius R., Smaliukas D., Balevičienė J. Dendroflora Litwy. Monografia, Kowno: Wydawnictwo „Lututė”, 2003.
Zdjęcia poglądowe © Canva.