Boćwina – burak liściowy

Boćwina, znana też jako burak szpinakowy albo mangold, to rodzaj buraka, którego korzenie są niejadalne. Są one używane jako pospolite zioło. Jest to popularna roślina uprawiana w polskich ogrodach.

Boćwina to podgatunek buraka występujący w Europie Środkowej i Południowej. Boćwina jest jedną z najstarszych roślin warzywnych. Naukowcy uważają, że uprawiano ją już 2000 lat przed naszą erą. Boćwina to roślina uzyskana w wyniku zabiegów hodowlanych, najprawdopodobniej z buraka ćwikłowego. W wyniku zmian klimatycznych i glebowych buraki ewoluowały – korzenie powiększyły się na szerokość, twarde tkanki nabrały soczystości i mięsistości. Burak liściowy jest w rzeczywistości przodkiem jadalnego buraka, więc uprawa tych dwóch roślin jest bardzo podobna.

Gatunki boćwiny

Burak liściowy należy do rodziny szarłatowatych (Amaranthaceae) i rozwija się w cyklu dwuletnim. W pierwszym roku tworzy rozetę liści, a w drugim kwitnie i wytwarza nasiona. Jednak często uprawia się je u nas tylko jako warzywo jednoroczne.

Liście buraka liściowego przypominają liście buraka ćwikłowego, ale korzenie nie są jadalne. Jadalne są tylko liście i ogonki liściowe. Liście są błyszczące, wydłużone i pomarszczone. W zależności od odmiany różnią się kędzierzawością. Łodygi buraka liściowego są mięsiste i wytrzymałe. Kolor łodyg różni się w zależności od odmiany buraka liściowego i może być jasnożółty, srebrny, bordowy lub zielony. Korzenie są wydłużone i cylindryczne.

Wszystkie odmiany buraka liściowego można podzielić na dwie szerokie grupy:

1. Boćwina szerokoogonkowa lub boćwina kardonowa charakteryzuje się wysklepionymi żyłkami. Liście są bardzo małe, a ogonki liściowe są grube i soczyste. Można je również stosować zamiast szparagów. Aby łodygi były większe i grubsze, ogrodnicy czasami uciekają się do przycinania liści.
2. Boćwina zwyczajna ma bujne i mięsiste liście. Te buraki liściowe mogą zastąpić sałatę, kapustę, szpinak i inne warzywa liściaste w różnych potrawach. Roślina może zimować w glebie i produkować świeże liście już wczesną wiosną.

Zalety i wady boćwiny:

• Bardzo wcześnie dojrzewa;
• jest stosunkowo mało wymagająca;
• daje zbiory aż do mrozów;
• bardzo bogata w witaminy i minerały;
• może rosnąć obok wszystkich warzyw;
• mrozoodporna;
• wysokowydajna
• niskokaloryczna.

Jedyną wadą boćwiny jest to, że jest dość trudna do przygotowania na zimę. Mrożone lub marynowane liście i ogonki liściowe w niewielkim stopniu przypominają świeże produkty pod względem smaku i zapachu.

Uprawa boćwiny w gruncie

Boćwina jest zwykle uprawiana w glebie – tam daje najlepsze plony. Buraki liściowe nie wymagają skomplikowanej pielęgnacji. To dość odporna i mało wymagająca roślina. Zadaniem ogrodnika jest zapewnienie jej takich warunków, aby zbiory były nie tylko obfite, ale i smaczne.

Wybór stanowiska do uprawy boćwiny

Dobre plony boćwiny można uzyskać jedynie na bardzo żyznych glebach. Na glebach ubogich i gliniastych jej liście stają się szorstkie i niesmaczne.

Wymagania dotyczące stanowiska uprawy boćwiny:

• Kwasowość gleby od pH 6.
• Najlepiej w pełnym słońcu, ale może rosnąć w cieniu.
• Nie należy sadzić boćwiny w zagłębieniach ze stojącą wodą, ponieważ nie toleruje ona nadmiaru wilgoci.
• Przy wyborze stanowiska należy przestrzegać zasad płodozmianu. Zaleca się siać boćwinę tam, gdzie w poprzednim roku uprawiano: marchew, rzodkiewkę, rośliny strączkowe, pomidory, ogórki, ziemniaki, rzodkiewkę.
• Boćwinę można uprawiać w tym samym miejscu tylko co 3-4 lata.

Przygotowanie gleby pod uprawę boćwiny

Glebę pod boćwinę przygotowuje się w taki sam sposób, jak pod buraki jadalne. Potrzebuje luźnej, przepuszczalnej dla wody i żyznej gleby. Na ubogich glebach boćwina traci soczystość.

Jesienią glebę przekopuje się na głębokość 30 cm i dodaje następujące składniki: kompost, torf, próchnicę lub inne nawozy organiczne w ilości od 4 do 5 kg na metr kwadratowy, superfosfat w ilości od 20 do 25 g i chlorek potasu w ilości od 15 do 20 g. Na glebach ciężkich i gliniastych dodaje się piasek, aby poprawić drenaż i ułatwić spulchnianie.

Wymagania boćwiny co to temperatury i oświetlenia

Aby uzyskać dobre i smaczne plony, boćwina potrzebuje określonych warunków temperaturowych:

• Optymalna temperatura dla wzrostu boćwiny wynosi od +16 do +25°C.
• Najlepsza temperatura w okresie kwitnienia wynosi od +20 do +25 °C.
• Jeśli rośliny są odpowiednio podlewane, rosną normalnie nawet w temperaturze +35°C.
• Nasiona boćwiny kiełkują w temperaturze +6 – +7°C.
• Młode rośliny z 3-4 liśćmi właściwymi mogą wytrzymać temperatury do -3 °C.

Boćwina nie wymaga specjalnego oświetlenia. Rośnie dobrze w słabym świetle, a nawet w lekkim cieniu. Należy jednak wziąć pod uwagę następujące kwestie podczas sadzenia rośliny w półcieniu:

• Brak światła słonecznego powoduje gromadzenie się azotanów w liściach boćwiny.
• Stały cień prowadzi do wolniejszego wzrostu i mniejszych liści.

Wysiew boćwiny

W celu zapewnienia ciągłości zbiorów, boćwina powinna być wysiewana dwa razy w roku, w kwietniu i w lipcu. W uprawie na młode liście nasiona można wysiewać nawet co dwa tygodnie. Dokładne daty siewu zależą od odmiany i warunków klimatycznych regionu. Głównym warunkiem siewu jest nagrzanie się gleby do temperatury +5°C.

Średnio potrzeba 1-1,5 g nasion na metr kwadratowy. Nasiona można łatwo znaleźć we wszystkich sklepach ogrodniczych. Zaleca się moczenie nasion boćwiny w ciepłej wodzie (+40°C) przez dwa dni przed siewem. Zamiast wody można użyć biostymulatora, wtedy nasiona wystarczy moczyć przez 2 godziny.

Boćwinę należy wysiewać w rzędach. W grządkach wykonuje się małe bruzdy, w których umieszcza się nasiona. Odstępy między nasionami powinny wynosić 2-5 cm. Wysiane nasiona należy przysypać ziemią warstwą o grubości około 3-4 cm.

Pielęgnacja boćwiny

• Rozsadę należy przerzedzać, nawet kilkukrotnie. Gęsto rosnące rośliny nie rozwijają się dobrze i zwiększają ryzyko chorób grzybowych. Podczas przerzedzania należy usunąć wszystkie słabe sadzonki. Usunąć należy również wszelkie siewki, które nie rosną tak szybko jak pozostałe.
• Burak liściowy jest rośliną wilgociolubną, w przypadku braku wilgoci jego wzrost i rozwój spowalnia. Nadmiernej wilgoci jednak też nie tolerują.
• Podlewanie powinno odbywać się mniej więcej raz na 2 dni. Podlewaj częściej w suchych warunkach, ponieważ brak wody powoduje więdnięcie liści boćwiny. Burak liściowy jest szczególnie wymagający pod względem wilgoci w okresie od siewu do kiełkowania.
• Glebę można ściółkować, aby utrzymać odpowiednią wilgotność.
• Po podlaniu zaleca się spulchnienie gleby wokół rośliny i wyrwanie chwastów. Glebę można grabić za pomocą grabi, grabiąc w poprzek grządki. Poprawia to napowietrzenie gleby i zapobiega wielu chorobom.
• Buraki liściaste są dość wrażliwe na nawozy. Większość nawozów stosuje się tuż przed siewem.

Uprawa boćwiny w domu

Buraki liściaste można uprawiać nie tylko w ogrodach czy szklarniach, ale także na balkonie czy w pokoju na parapecie.

• Buraki liściaste wysiewa się w kwietniu do doniczek lub skrzynek o wysokości 15 cm.
• Do sadzenia używa się specjalnego podłoża, które zawiera już wystarczającą ilość składników odżywczych. Takie podłoże jest dostępne w sklepach ogrodniczych.
• W przypadku siewu na zewnątrz zaleca się moczenie nasion w wodzie o temperaturze +40°C przez 2 dni;
• Glebę w doniczkach polej gorącą wodą, aby ją ogrzać. Następnie wykonaj bruzdy o głębokości 2 cm i umieść w nich nasiona. Odstępy między nasionami powinny wynosić około 12-15 cm. Przykryj nasiona ziemią i lekko je dociśnij.

Pielęgnacja boćwiny przy uprawie w domu

Podstawowe zasady pielęgnacji boćwiny w domu to: oświetlenie, podlewanie i spulchnianie. Optymalna temperatura powietrza wynosi od +16 do +22 °C.

• Rośliny należy podlewać obficie i po każdym podlewaniu spulchniać glebę. Do podlewania nadaje się tylko osiadła i ciepła woda. Podlewanie powinno odbywać się raz na 2 dni, dopóki nasiona nie wykiełkują.
• Co dwa tygodnie zaleca się nawożenie gleby w doniczkach wieloskładnikowym nawozem mineralnym.
• Pierwsze liście można zwykle ściąć po około miesiącu. Chociaż plony boćwiny uprawianej w doniczkach są znacznie niższe niż w przypadku boćwiny uprawianej w gruncie, to zawsze warto mieć własne warzywa.

Najczęstsze choroby i szkodniki boćwiny

Następujące choroby i szkodniki są najczęstszymi chorobami atakującymi boćwinę:

• Chwościk buraka – to choroba grzybicza, która atakuje liście. Powoduje szare plamy z fioletową obwódką. Jest ona zwalczana przez opryskiwanie mieszaniną 1% cieczy bordoskiej lub 70% fungicydem Topsin.
• Mączniak prawdziwy atakuje spód liści. Pojawia się biały nalot. Do jego zwalczania stosuje się fungicydy.
• Czarna nóżka. Liście więdną, łodygi stają się czarne, a korzenie wysychają. Choroba ta często prowadzi do śmierci rośliny. Zapobieganie polega na czyszczeniu i dezynfekcji grządek oraz przestrzeganiu reżimu podlewania.
• Głównymi szkodnikami są mszyce, ślimaki, śmietki i gąsienice. Szkodniki te są zwalczane głównie za pomocą środków zapobiegawczych, takich jak płodozmian.

Nie zaleca się stosowania środków owadobójczych. Jeśli rośliny zostaną zaatakowane przez szkodniki, lepiej jest użyć biocydów.

Zbiór i przechowywanie boćwiny

• Soczyste liście należy zbierać, gdy tylko dojrzeją.
• Pierwsze liście można ścinać już 8-10 tygodni po wykiełkowaniu. Młode liście smakują znacznie lepiej niż stare.
• Zbiór można rozpocząć, gdy na roślinie pojawi się 8 liści.
• Najlepiej ścinać liście w regularnych odstępach czasu, wybierając te największe i najładniejsze.
• Najlepiej jest wyrywać każdy liść z osobna, wykręcając go i ciągnąc do góry.
• Lepiej nie ciąć liści nożem, ponieważ wycieknie z nich dużo soku.

Liście i ogonki liściowe boćwiny nie są trwałe. W optymalnej temperaturze (0°C) i wilgotności (do 90%) mogą przetrwać tylko kilka dni. Warzywa te najlepiej przechowywać w lodówce, zapakowane w woreczki. Boćwinę można również mrozić. W tym celu umyte liście kroi się i pakuje w torebki lub naczynia do zamrażania.

Korzyści z boćwiny

• Boćwinę najczęściej się je na świeżo. Można ją również fermentować lub dodawać do zup. Młode liście tych buraków są pieczone i duszone, podczas gdy łodygi można gotować na parze. Z liści przygotowuje się pyszne gołąbki.
• Boćwina jest również stosowana w medycynie ludowej i kosmetyce. Przygotowuje się z niej różne wywary.
• Pocięte liście można przykładać do oczu, ponieważ zawierają substancje chroniące przed zaćmą.
• Sok z boćwiny pomaga na bóle zębów, piegi i brodawki.
• Boćwina jest również używana do produkcji nawilżających i odżywczych maseczek do twarzy. 

Zdjęcia poglądowe © Canva.