Batat lub słodki ziemniak (Ipomoea batatas) to roślina z rodziny powojowatych. Chociaż słodki ziemniak dzieli swoją nazwę ze znanym warzywem z rodziny psiankowatych, są to zupełnie inne rośliny. Należą do różnych rodzin roślin – batat jest bliższy wilcom niż zwykłemu ziemniakowi. Innymi słowy, jest to rodzaj wilca, pnącza, które wytwarza jadalne korzenie. Smakiem batat przypomina zwykłego ziemniaka, ale jest od niego słodszy, dlatego nazywany jest słodkim ziemniakiem.
Bataty pochodzą z Ameryki Środkowej, ale z czasem zaczęto je uprawiać jako roślinę uprawną w wielu częściach świata. Można je uprawiać zarówno w klimacie tropikalnym, jak i umiarkowanym. Są szczególnie popularne w krajach azjatyckich. Za większość światowych zbiorów batatów odpowiadają Chiny. Bataty są uprawiane nie tylko do celów spożywczych, ale także jako rośliny ozdobne.
Ich łodygi dorastają do 1-5 m długości i są płożącymi się, zwisającymi łodygami. Liście są skrętoległe, ogonkowe i bardzo zmienne. Kwiaty są duże, dzwonkowate, białe lub różowe. Owoce batata mają postać jajowatych torebek z brązowymi lub czarnymi nasionami wielkości 3-5 mm. Boczne korzenie grubieją, tworząc bulwy korzeniowe z białym, pomarańczowym, różowym lub czerwonym miąższem.
Odmiany batatów
Opracowano wiele odmian słodkich ziemniaków – około 6000. Dzielą się one na jadalne, deserowe i pastewne. Różne odmiany batatów mają różne cechy. Różnią się kolorem skórki, która może być biała, szara, pomarańczowa lub różowawa, oraz kolorem miąższu, który może być biały, kremowy, pomarańczowy lub fioletowy. Im ciemniejszy kolor bulw, tym słodszy smak. Wygląd liści i plony również zależą od odmiany.
Uprawa batatów w Polsce jest wciąż w powijakach, więc trudno jest wyróżnić najpopularniejsze odmiany.
Uprawa batatów
Uprawa batatów nie jest powszechna w Polsce, ale indywidualni ogrodnicy i rolnicy już zaczynają uprawiać to egzotyczne warzywo. Na średnich szerokościach geograficznych, a więc także tutaj, bataty są uprawiane jako rośliny jednoroczne. Ponieważ w naszej strefie klimatycznej lato nie jest zbyt długie, bataty należy najpierw wykiełkować w pomieszczeniu, aby miały czas dojrzeć i wydać owoce w ciepłym sezonie.
Miejsce. Odpowiednie jest nasłonecznione miejsce osłonięte od wiatru. W cieniu rośnie gorzej.
Ziemia. Bataty wymagają luźnej, niezbyt kwaśnej, piaszczystej, gliniastej gleby.
Temperatura. Dla batatów odpowiednie są temperatury +20°C i wyższe, przy czym najkorzystniejsze są temperatury około 25-28°C. Będą więc dobrze rosły w upalne lata.
Podlewanie. Po przesadzeniu do otwartego gruntu sadzonki należy podlewać letnią wodą, rzadko, ale obficie. Na dwa tygodnie przed zbiorem należy przerwać podlewanie.
Nawożenie. Glebę pod uprawę batatów należy nawozić nawozami mineralnymi i organicznymi zawierającymi potas i fosfor. Nawożenie można przeprowadzać co dwa tygodnie.
Sadzenie batatów
Bataty mogą być uprawiane z bulw. Bulwy można kupić od innych hodowców batatów lub po prostu kupić w sklepie spożywczym w dziale z żywnością. Bataty zaczynają kiełkować w styczniu-lutym. Bulwy zanurza się do połowy w szklance wody. Najpierw wypuszczają korzenie, a następnie sadzonki, których potrzebujemy. Gdy bataty wykiełkują, można je przesadzić z wody do gleby, również sadząc tylko do połowy. Sadzonka będzie miała więcej składników odżywczych w miarę wzrostu w glebie. Gdy sadzonki batatów osiągną wysokość 20 cm, oddziela się je od bulwy i zanurza w wodzie, aby mogły wypuścić korzenie.
Sadzonki przesadza się do otwartej gleby po ustąpieniu przymrozków, w drugiej połowie maja. Sadzi się je w luźnej glebie na podwyższonych grządkach w odstępach 40-50 cm. Bataty są pnączami, które szeroko rozprzestrzeniają się po grządkach, dlatego należy zachować odpowiednią odległość między grządkami, najlepiej około jednego metra.
Grządki można przykryć czarną folią (dla zapewnienia ciepła) z otworami na sadzonki. Ziemię pod bataty należy spulchnić i usunąć chwasty.
Zbiory i przechowywanie batatów
Bataty rosną około 5 miesięcy, więc na zbiory trzeba poczekać nie krócej jak do drugiej połowy września. Najpierw ścina się liście, a korzenie wykopuje 2-3 dni później przy suchej pogodzie. Zbiory przechowuje się w piwnicy lub innym ciemnym pomieszczeniu w temperaturze około 13°C. W zależności od odmiany i warunków przechowywania, bataty zachowują swoje właściwości odżywcze przez 1-2 lata.
Sadzonki batatów można już znaleźć na rynku.
Choroby i szkodniki batatów
Batat jest odporny na szkodniki, ale czasami niektóre gatunki szkodników mogą atakować to warzywo. Nicienie i larwy chrabąszcza majowego atakują korzenie, podczas gdy przędziorki i ślimaki atakują liście.
Warzywa te cierpią na choroby grzybicze, takie jak fuzarioza, mączniak prawdziwy. Choroby grzybowe powodują czernienie liści, gnicie bulw i liści.
Batat – najbardziej korzystny produkt spożywczy
Batat jest pożywnym warzywem szeroko stosowanym w kuchniach krajów azjatyckich i afrykańskich, a w niektórych krajach jest jednym z podstawowych produktów spożywczych. Bataty są również szeroko rozpowszechnione w Stanach Zjednoczonych, w Europie szerzej uprawia się je w Hiszpanii.
Zawierają dużo witaminy A, B6, B5, C, manganu, potasu, białka, węglowodanów, błonnika. Nieco mniej mają wapnia, żelaza, magnezu, fosforu, cynku, witamin B1, B2 oraz E, kwasu foliowego (witaminy B9).
Batat zawiera substancje, które poprawiają krążenie krwi i pracę układu nerwowego, pomagają normalizować ciśnienie krwi, zapobiegają zapaleniu stawów i zwiększają odporność. Bataty są korzystne dla osób z cukrzycą, które chcą utrzymać prawidłowe ciśnienie krwi, a także dla kobiet w okresie menopauzy, ponieważ mają pozytywny wpływ na tło hormonalne. Powinny być natomiast stosowane z umiarem przez osoby z problemami z nerkami, ponieważ są bogate w potas i można go przedawkować.
Sto gramów batatów zawiera średnio 61 kilokalorii.
Bataty mogą być spożywane surowe, gotowane, smażone lub pieczone w piekarniku. Są nie tylko podawane jako popularny dodatek, ale jest również używane do produkcji różnych sufletów, frytek, dżemów, mąki, skrobi, syropu i cukru. Spożywany jest nie tylko korzeń, ale także liście – młode pędy są używane do sałatek. Pędy i liście należy obgotować przed przygotowaniem sałatki, aby uniknąć goryczy. W Internecie można łatwo znaleźć mnóstwo przepisów wykorzystujących bataty. Jeśli jeszcze tego nie próbowaliście, koniecznie spróbujcie dań z tego cennego warzywa.
Inne zastosowania batatów
Skrobia pozyskiwana ze słodkich ziemniaków jest wykorzystywana do produkcji produktów leczniczych. W kosmetologii wykorzystuje się je do zabiegów odmładzających. Zarówno bulwy, jak i łodygi z liśćmi są wykorzystywane jako pasza dla zwierząt. Istnieją również ozdobne bataty uprawiane do dekoracji ulic, ogrodów i parków. Bataty są nawet wykorzystywane do produkcji biopaliw.
Batat więc rośliną o wielu zaletach i jest szeroko rozpowszechniony na całym świecie. Wygląda też na to, że zadomowi się również w naszym kraju.
Zdjęcia poglądowe © Canva.