Aktinidia (łac. Actinidia) to roślina należąca do rodziny aktinidiowatych (łac. Actinidiaceae). Jest to wieloletnie duże pnącze naturalnie występujące w chińskich lasach. Najbardziej wysunięty na północ zasięg gatunków aktinidii sięga południowo-wschodniego terytorium Syberii, Sachalinu i Japonii. Uprawne gatunki aktinidii są hodowane w wielu miejscach świata. Jednym z najbardziej znanych jest aktinidia chińska, wydająca duże owoce, czyli znane wszystkim kiwi. Gatunek ten jest uprawiany w klimacie subtropikalnym, a jego owoce są eksportowane do wielu krajów na całym świecie.
Aktinidia jest uprawiana w Europie od XIX wieku, a w Polsce od początku XX wieku. W naszym kraju uprawia się tylko kilka odmian aktinidii przystosowanych do zimnego klimatu. Owoce aktinidii uprawianej w Polsce z wyglądu przypominają duże winogrona, ale pod względem smaku i właściwości odżywczych są podobne do kiwi.
Aktinidie uprawiane w Polsce
W Polsce uprawiane są tylko dwa gatunki aktinidii, z których opracowano szereg odmian hybrydowych:
Aktinidia pstrolistna (kolomikta) (łac. Actinidia kolomikta) to pnącze o ozdobnym wyglądzie, które można uprawiać dla samego piękna, na pergolach, ogrodzeniach itp., albo uzyskać podwójną korzyść – zarówno piękno, jak i owoce. Pień tej aktinidii dorasta do 2-5 cm średnicy. Liście są owalne, ostro zakończone, jasnozielone i przeplatane białawo-różowymi listkami. Kwitnie po 3-4 latach od posadzenia, na przełomie maja i czerwca do sierpnia. Kwiaty są białe, czteropłatkowe, wielowarstwowe i szeroko otwarte.
Aktinidia ostrolistna (łac. Actinidia arguta) to duże i szeroko rozrastające się (do 30 m) pnącze, mniej ozdobne. Jest największym przedstawicielem swojego gatunku. Jej pień osiąga średnicę do 15 cm. Liście są jajowate, ostro zakończone, duże (do 16 cm długości i 13 cm szerokości) i jasnozielone. Kwiaty są małe w porównaniu do liści. Kwitnie w czerwcu i lipcu. Daje znacznie wyższe plony niż aktinidia pstrolistna. Aktinidia ta ma również wyższą tolerancję na mróz.
Uprawa aktinidii – co warto wiedzieć
- Aktinidia to tak zwane rośliny dwupienne – męskie i żeńskie. Dlatego, aby uzyskać owoce z aktinidii, rośliny obu płci muszą być uprawiane obok siebie. Nie jest to konieczne, jeśli aktinidia (zwłaszcza pstrolistna) jest uprawiana wyłącznie w celach ozdobnych. W takim przypadku wystarczy posadzić wyłącznie roślinę męską, ponieważ tylko ona kwitnie. Rośliny żeńskie zarówno kwitną, jak i owocują.
- Należy również pamiętać, że wegetujące aktinidie są podatne na przymrozki, zarówno wiosenne, jak i jesienne. Jeśli prognozowane są przymrozki powyżej 5-7°C, rośliny należy okryć.
- Aktinidia zaczyna owocować dopiero w 3-4 roku wzrostu.
Sadzenie aktinidii
Stanowisko. Najbardziej odpowiednia jest wschodnia i zachodnia strona ogrodu, gdzie jest dużo światła, ale nie ma bezpośredniego nasłonecznienia. Aktinidia nie toleruje bezpośredniego palącego słońca, ale nie lubi też pełnego i stałego cienia.
Gleba. Najbardziej odpowiednim podłożem jest neutralnie kwaśna, przepuszczalna dla wody, żyzna glina z domieszką próchnicy. Aktinidia nie toleruje mokrych (podmokłych) i ciężkich gleb ani gleb zbyt suchych i piaszczystych.
Sadzenie. Aktinidia może być sadzona zarówno wiosną, jak i jesienią. Wiosną najlepszym czasem na sadzenie jest początek kwietnia, zanim pąki zaczną się rozwijać. Jesienią najlepiej sadzić we wrześniu i na początku października, aby dać aktinidii czas na ukorzenienie się przed pierwszymi przymrozkami. Aktinidie ostrolistne należy sadzić w odległości 2-5 m od siebie, a ostrolistne w odległości 1,5-2 m od siebie. Rośliny powinny być oddalone od podpory o nie więcej niż kilka centymetrów. Gdy wyrosną pierwsze nowe pędy, należy je przymocować do podpory. Dołki do sadzenia powinny być wystarczająco głębokie i szerokie, aby korzenie się nie zaginały za bardzo, całkowicie wypełnione ziemią i dobrze ugniecione. Jeśli korzenie są bardzo długie, można je przyciąć. Po posadzeniu aktinidie należy obficie podlać.
Pielęgnacja aktinidii
Podpory. Aktinidie potrzebują podpór. Najlepiej montować je w momencie sadzenia roślin, gdyż już pierwsze pędy potrzebują podpory. Podpory muszą być solidne i poziome.
Przycinanie aktinidii. Aktinidię można zacząć przycinać w drugim roku wzrostu. Zimą (w styczniu lub lutym) można przyciąć stare pędy (do wysokości około 6 pąków) i usunąć uszkodzone gałęzie. W czerwcu i lipcu warto przyciąć wierzchołki pędów, wtedy roślina da obfitszy plon. Aktinidii nie należy przycinać wiosną i jesienią, ponieważ osłabi to roślinę.
Podlewanie. Nowo posadzone aktinidie należy regularnie podlewać przez pierwsze 2-3 tygodnie. Później ważne jest, aby gleba nie wyschła całkowicie, ponieważ aktinidie nie tolerują suszy tak samo jak nadmiaru wilgoci. W przypadku suszy aktinidie powinny być podlewane 2-3 razy w tygodniu, 6-7 wiadrami wody na roślinę. Aktinidia lubi być również spryskiwana wodą. Rośliny można ściółkować w celu utrzymania wilgotności gleby i ochrony przed chwastami Odpowiednia jest ściółka z trocin, skoszonej trawy lub siana.
Nawożenie. Aktinidie nie wymagają nawożenia w pierwszym roku uprawy. W drugim roku, wiosną stosuje się nawóz azotowy (np. saletrę amonową), a przed kwitnieniem nawóz fosforowy (np. Superfosfat). Jesienią aktinidie należy nawieźć nawozem potasowym (np. siarczanem potasu).
Uprawa aktinidii
Są dwa proste i dwa skomplikowane sposoby rozmnażania aktinidii. Najprościej jest rozmnażać je przez odkład i sadzonki pędowe. Rozmnażanie przez nasiona i szczepienie wymaga więcej cierpliwości i doświadczenia.
- Rozmnażanie przez odkłady. Wiosną jednoroczne gałęzie aktinidów przygina się do ziemi i zasypuje ziemią tak, aby wierzchołek wystawał z ziemi. Jesienią pędy zakorzeniają się i zostawia się je do przezimowania. Następnej wiosny pędy można oddzielić od rośliny matecznej i przesadzić.
- Rozmnażanie przez sadzonki zielne. W czerwcu lub lipcu jednoroczne pędy aktinidii można pociąć na sadzonki o długości 10-15 cm, powinny się na nich znajdować 2-3 zdrowe pąki. Przygotowane sadzonki można namoczyć na noc w wodzie z dodatkiem hormonu ukorzeniającego. Podłoże dla sadzonek należy przygotować w następujący sposób: substrat torfowy na dolną warstwę i czysty piasek rzeczny o grubości 4-5 cm na górną warstwę. Sadzonki umieszcza się w piasku, zwilża i utrzymuje w cieple. Do jesieni sadzonki są już dobrze ukorzenione i mogą przetrwać zimę, jeśli zostaną starannie przykryte. Wiosną można je przesadzić w wybrane miejsce. Sadzonki można ciąć także jesienią. W takim przypadku zimą należy utrzymywać je w wilgotnym i chłodnym miejscu, w temperaturze 0-5°C, a wiosną ukorzenić.
- Aktinidie rozmnażane przez nasiona zwykle tracą cechy rośliny matecznej. Płeć rośliny również pozostaje niejasna przez długi czas – aż do rozpoczęcia kwitnienia.
- Rozmnażanie przez szczepienie to odrębna nauka. Wymaga specjalnej wiedzy i doświadczenia.
Jesień – czas zbiorów aktinidii
Owoce aktinidii dojrzewają we wrześniu i październiku. Proces dojrzewania zbiorów trwa dość długo, ponieważ owoce tej samej aktinidii dojrzewają w różnym czasie. Z tego powodu owoce muszą być zbierane prawie codziennie.
Owoce zbiera się, gdy są miękkie. Mogą jednak przemarznąć, jeśli nie zdążą dojrzeć do pierwszych przymrozków. Dlatego, gdy zbliża się niesprzyjająca pogoda, należy zebrać wszystkie owoce i pozostawić do dojrzewania w pomieszczeniach.
Zamiast zrywania zaleca się odcinanie owoców z szypułkami – dzięki temu dłużej zachowają świeżość. Owoce aktinidii można przechowywać w lodówce do 6 tygodni. Można je również zamrozić i spożywać aż do nowych zbiorów. Owoce aktinidii nadają się również do konserwowania, na przykład do produkcji dżemów.
Co zrobić, aby aktinidie były zdrowe?
Aktinidie to stosunkowo odporne rośliny. Najbardziej mogą im zaszkodzić złe warunki uprawy,
- Problemy może powodować zbyt wilgotna i nieprzepuszczalna gleba. W takim przypadku korzeń rośliny zostaje uszkodzony przez zgniliznę.
- Aktinidie mogą marnieć, jeśli w glebie brakuje niezbędnych składników odżywczych.
- Inne niekorzystne czynniki środowiskowe, takie jak zbyt gorąca i sucha lub zbyt mokra i zimna pogoda, mogą również wywoływać różne choroby grzybowe, a także inwazje szkodników. Najlepiej podjąć środki zapobiegawcze i zapobiec takim problemom. Aktinidię można opryskać preparatami miedziowymi wiosną przed kwitnieniem.
Aktinidie – źródło witaminy C
Główną zaletą zdrowotną aktinidii jest zawartość witaminy C. Włączenie tych owoców do codziennej diety może zatem pomóc w osiągnięciu optymalnego poziomu witaminy C we krwi i wzmocnić odporność. Owoce zawierają również więcej korzystnych substancji, takich jak witaminy A i E, błonnik, żelazo, wapń i inne. Regularne spożywanie tych owoców ma pozytywny wpływ na zdrowie organizmu:
- mają właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne, chroniące komórki przed uszkodzeniem oksydacyjnym;
- pomagają regulować wysokie ciśnienie krwi i zmniejszają ryzyko chorób serca;
- obniżają poziom złego cholesterolu i zwiększają poziom dobrego cholesterolu;
- regulują mikroflorę jelitową, pomagają przy zaparciach.
Owoce aktinidii są bezpieczne do spożycia. Ważne jest jednak, aby nie jeść ich zbyt dużo, ponieważ mogą powodować niestrawność i biegunkę.
Zapach aktinidii – wabik na koty
Ciekawostką jest, że zapach aktinidii przyciąga koty. Roślina ta ma podobny wpływ na koty jak waleriana, powodując ich odurzenie. Często zdarza się, że aktinidie nie przeżywają właśnie z powodu obgryzionych przez kota korzeni i zjedzonych pędów. Nawiasem mówiąc, w Azji rosnące dziko aktinidie przyciągają również tygrysy.
Jeśli więc w Twoim domu lub sąsiedztwie są koty, aktinidie, zwłaszcza młode sadzonki, powinny być objęte dodatkową ochroną.
Źródła:
https://www.almanac.com/plant/kiwifruit
https://www.chrisbowers.co.uk/article/ultimate-guide-kiw-fruit/
https://www.healthline.com/nutrition/kiwi-benefits
Zdjęcia poglądowe © Canva.