Chociaż szparagi są uprawiane w polskich ogrodach kwiatowych od dawna, jako warzywo są prawdziwą „egzotyką”. Dzięki swojemu charakterystycznemu wyglądowi szparagi są nie tylko atrakcyjną rośliną, ale mają również bogate właściwości lecznicze. Uprawa szparagów nie jest łatwa, ale wyniki są warte trudu – szparagi to prawdziwy rarytas.
Szparagi lekarskie rosną naturalnie w klimacie umiarkowanym, tj. na Bliskim Wschodzie, w Azji i Europie. Inne rodzaje szparagów są uprawiane jako rośliny domowe. Roślina osiąga wysokość 1,5-2 m i odrasta każdej wiosny. Co ciekawe, prawdziwe liście to łuski na łodydze, podczas gdy gałązki, często uważane za liście, są w rzeczywistości łodygami. Gałązki łodyg są małe, spłaszczone i zebrane w pęczki. Szparag jest rośliną dwupienną (kwiaty męskie i żeńskie zwykle tworzą się na różnych roślinach). Same kwiaty są dzwonkowate w kolorze żółtawym lub jasnozielonym. Czerwone jagody z czarnymi nasionami w środku są owocami szparagów.
Gatunki szparagów uprawianych w Polsce
Szparag lekarski (Asparagus officinalis) jest najpopularniejszym szparagiem uprawianym w Polsce. Uprawia się go nie tylko jako krzew ozdobny, ale wykorzystuje się go również do celów spożywczych lub jako lek na niektóre choroby.
Szparag pierzasty (Asparagus setaceus), zwany mylnie paprotką, popularna roślina pokojowa z wiecznie zieloną mgiełką delikatnych liści.
Szparag sierpowaty (Asparagus falcatus), zwany też asparagusem sierpowatym, to ozdobny, niewysoki na 20-80 cm półkrzew doniczkowy.
Na świecie istnieje wiele innych odmian szparagów, ale w Polsce jest ich niewiele i trudno je znaleźć.
Zielone szparagi
Uprawia się je w prosty sposób, bez większego wysiłku (o czym będzie mowa później). Zielone szparagi mają delikatny smak i są bogate w witaminy B i C, potas, wapń i kwas foliowy.
Fioletowe szparagi
Coraz częściej można też spotkać w sklepach odmiany zielonych szparagów z fioletowym odcieniem. Szparagi fioletowe mają wysoką zawartość cukru i niską zawartość błonnika (wysoka zawartość błonnika powoduje, że szparagi są bardziej „zdrewniałe”).
Białe szparagi
Są to te same zielone szparagi bez zielonego pigmentu – chlorofilu. Białe szparagi różnią się od zielonych szparagów metodą uprawy. Białe szparagi rosną całkowicie pod ziemią, dzięki czemu pozostają białe. Białe szparagi mają nieco bardziej gorzki, ale łagodniejszy i słodszy smak niż szparagi zielone. Mają też niższą zawartość mikroelementów niż szparagi zielone. Są bardziej popularne w Europie i zachodniej Azji.
Aby wyhodować białe szparagi, pędy muszą być całkowicie przykryte ziemią. Istnieje kilka sposobów formowania grządek pod uprawę białych szparagów: poprzez usypanie kopców ziemi, konstruowanie podwyższonych grządek lub wzmacnianie grządek deskami, umieszczanie czarnej plastikowej folii nad grządką lub przykrywanie każdej rośliny rurami PCV.
Jak wybrać odpowiednie miejsce na sadzenie szparagów
Szparagi są roślinami wieloletnimi i dlatego należy wybrać miejsce, w którym będą mogły rosnąć przez długi czas, nawet do 20 lat. Szparagi najlepiej rosną na żyznej, lżejszej glebie, takiej jak piaszczysto-gliniasta, która jest dobrze przepuszczalna. Najlepsze są gleby lekko kwaśne lub lekko zasadowe (pH 6,0-7,5), ale szparagi mogą tolerować większe wahania pH. Szparagi tolerują cień, ale w pełnym słońcu rosną najsilniej i rzadziej chorują. Jeśli na grządce ze szparagami zostaną posadzone inne rośliny, będzie to miało negatywny wpływ na ich plony. Gleba musi być dobrze przygotowana i oczyszczona z chwastów, ponieważ szparagi bardzo ich nie lubią.
Pielęgnacja i przygotowanie szparagów do zimy
Szparagi należy podlewać w miarę potrzeb, oszczędnie. Latem można podlewać częściej, a podlewanie jesienią zwiększa plon następnej wiosny i zmniejsza szkody spowodowane zimowym mrozem.
Najbardziej intensywne i obfite nawożenie należy zastosować przed sadzeniem lub siewem. Szparagi wymagają azotu, dlatego nawozy azotowe stosuje się corocznie przed i po zbiorach. Całkowita dawka azotu nie powinna przekraczać 9 g/m2. Nawóz potasowy należy stosować co drugi rok w dawce 7 g/m2. Szparagi nie są wrażliwe na niedobór fosforu, więc dodatkowe nawożenie fosforem nie jest konieczne.
Ściółkowanie słomą jest zalecane w przypadku uprawy szparagów na podwyższonych grządkach. Warstwa słomy zatrzymuje wilgoć i zmniejsza zachwaszczenie.
Zaleca się przycinanie gałęzi „krzaka” szparagów, pozostawiając 7-10 centymetrowe łodygi. Przykryte uciętymi gałązkami szparagi lepiej znoszą zimę:pokrywa śnieżna zostaje zachowana, ryzyko uszkodzeń zimowych jest zmniejszone, a ilość wilgoci otrzymywanej wiosną wzrasta.
Rozmnażanie szparagów przez podział karpy
Jest to stosunkowo prosta i skuteczna, ale specyficzna metoda rozmnażania. Przed sadzeniem zaleca się moczenie korzeni szparagów w roztworze witaminy B lub herbacie kompostowej przez około 20 minut, a jeśli korzenie są zbyt długie, należy je skrócić do długości 20-25 cm.
Wiosną, między kwietniem a początkiem maja, należy wyorać bruzdę o szerokości 30-45 cm i głębokości 35 cm, a na dno dać materię organiczną, obornik lub kompost. Na całej długości bruzdy na dnie należy usypać kopczyk. Karpę należy umieścić na szczycie kopczyka i rozłożyć wypustki dookoła kopca skierowane w dół. Karpy sadzi się w odległości od 35 do 45 cm od siebie wzdłuż wykopu, tak aby korzenie nie stykały się ze sobą. Korzenie przykrywa się 10 cm warstwą ziemi, delikatnie ubija i podlewa.
Pierwsze pojawiające się pędy należy lekko przykryć ziemią. Po pewnym czasie, gdy pędy odrosną, ponownie przysypuje się je ziemią, tworząc niewielki kopczyk (podobnie jak w przypadku ziemniaków).
Rozmnażanie szparagów z nasion
Uprawa szparagów z nasion jest tańsza, ale wymaga więcej pracy i wysiłku, a pierwsze zbiory mogą zająć dodatkowy rok, więc nie jest to zalecana metoda. Najpierw w odpowiednio przygotowanej glebie wykonuje się otwarte rowki o szerokości 15-20 cm, w których umieszcza się nasiona. Następnie nasiona przykrywa się częścią gleby o grubości około 3-5 cm. Gdy pędy zaczynają wschodzić, bruzdy powinny być stopniowo uzupełniane ziemią, ale bez całkowitego zakopywania pędów.
Wegetatywne rozmnażanie szparagów nie jest zbyt popularne i często kończy się niepowodzeniem, ponieważ trudno jest uzyskać plenne rośliny wieloletnie.
Zbiór szparagów
Pędy szparagów wyrastają już tej samej wiosny po posadzeniu, jednak nie należy ich zbierać w pierwszym sezonie po posadzeniu. Ma to na celu zapewnienie, że składniki odżywcze wytwarzane podczas wzrostu szparagów zostaną pozostaną do utworzenia podziemnej części korzeni rośliny. W drugim roku można zebrać niewielką liczbę pędów (około połowy całkowitego plonu), chociaż niektórzy zalecają, aby nie zbierać ich wcale. Od trzeciego roku można zbierać dowolną liczbę pędów szparagów.
Gdy pędy szparagów osiągną wysokość około 15 cm, należy je przyciąć tuż poniżej poziomu gleby. Pędy jednej rośliny nie powinny być zbierane dłużej niż przez 6-8 tygodni, mniej więcej do końca czerwca. Następnie roślinę pozostawia się do wegetacji przez całe lato.
Najlepsze szparagi są te najświeższe, świeżo zebrane, więc aby zapobiec „drewnieniu” pędów należy szparagi namoczyć w misce z wodą lub umieścić w materiale zatrzymującym wilgoć. Zmniejsza to proces „drewnienia” szparagów.
Szparagi jako żywność
Szparagi są popularne w wielu kuchniach. W niektórych regionach preferowane są białe szparagi, a w innych zielone. Świeże warzywa można ugotować w wodzie, na parze, marynować, piec w piekarniku, we frytkownicy beztłuszczowej, na grillu lub na patelni. Są świetnym dodatkiem do potraw warzywnych, zapiekanek, zup, sałatek, makaronów, sosów, pasują do ryb, można też je przygotować w cieście. Dobrze komponują się z szynką, bekonem, jajkami, kurczakiem, łososiem, różnymi serami.
Przed gotowaniem szparagi należy umyć, osuszyć i odciąć końcówki, zwłaszcza jeśli końcówki są już stwardniałe. Aby odświeżyć szparagi, zaleca się włożenie ich do zimnej wody przed gotowaniem.
Szparagi jako lekarstwo
Szparagi mogą być stosowane w chorobach układu moczowego. Są również przydatne w leczeniu chorób reumatycznych, mają łagodne działanie przeczyszczające i uspokajające, obniżają ciśnienie krwi i są uważane za przydatne w leczeniu wielu chorób – od choroby zwyrodnieniowej stawów po gruźlicę. Szparagi mają właściwości wzmacniające odporność i przeciwzapalne. Do celów leczniczych wykorzystywane są kłącza z korzeniami i pędami.
Szparagi jako rośliny ozdobne
Nie tylko szparagi lekarskie, ale także inne gatunki szparagów są uprawiane jako rośliny ozdobne. Szparagi lekarskie uprawiane na rabatach tworzą różnorodne atrakcyjne kompozycje. Inne gatunki szparagów są uprawiane w Polsce jako rośliny domowe.
Choroby i szkodniki szparagów
Głównymi szkodnikami szparagów są mszyca szparagowa, trzep szparagówka, poskrzypka szparagowa, śmietki i ślimaki nagie. Chrząszcze i ich pędraki mogą uszkodzić wszystkie części nadziemne, powodując żółknięcie i obumieranie roślin. Należy je strząsnąć z rośliny i zmiażdżyć lub spryskać środkiem owadobójczym. Ślimaki gryzą wschodzące pędy i można je usunąć mechanicznie. Szparagi dotykają takie choroby jak rdza szparaga, szara pleśń i zgnilizna korzeni i podstawy łodygi szparaga i purpurowa plamistość pędów szparaga. Choroby są powodowane przez słabe odwodnienie gleby, podmakanie roślin, niewystarczające nasłonecznienie i zanieczyszczone nasiona.
Źródła:
https://www.vle.lt/straipsnis/smidras/
https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:531229-1
https://www.homemadefoodjunkie.com/plant-asparagus/
https://horticulture.oregonstate.edu/oregon-vegetables/asparagus-0
https://www.gardeningknowhow.com/edible/vegetables/asparagus/white-asparagus.htm
https://gardenerspath.com/how-to/disease-and-pests/asparagus-disease/
Mfengwana P. M. A. H., Mashele S. S. Medicinal Properties of Selected Asparagus Species: A Review, Phytochemicals in Human Health, 2019.
Vilkonis K. K., 2008. „Lietuvos žaliasis rūbas. Atlasas“. Ogród botaniczny Uniwersytetu w Szawlach: Lututė.
Zdjęcia poglądowe © Canva.