Chociaż wieloletnie turzyce są w Polsce bardzo pospolite, są one również bardzo popularne w przydomowych ogródkach. Można je uprawiać wszędzie – na podmokłym miejscu lub w doniczce, na słońcu lub w cieniu, w ogrodzie „dzikim” lub w nowoczesnym. Turzyce należą do bardzo bogatego rodzaju roślin: na całym świecie znanych jest około 2000 gatunków, a około 100 gatunków występuje w Polsce, z czego mała część znajduje się pod ochroną. Istnieje również wiele odmian i mieszańców ozdobnych turzyc.
Turzyce (Carex sp.) to rodzaj bylin należących do rodziny turzycowatych (ciborowatych) (Cyperaceae). Rosną w kępach i posiada kłącze. Wieloletnie turzyce mają długie, wąskie liście o barwie od jasno- do ciemnozielonej, niebieskawo-szarej, żółtawo-zielonej, mogą mieć także jasne obwódki i paski. Łodyga jest zwykle trójkanciasta, pełna i bez tzw. kolanek. Kwiaty są niepozorne, zebrane w kłosy, kwitną od kwietnia do czerwca. Owocami są małe orzeszki. Większość gatunków rośnie na obszarach wilgotnych, takich jak bagna, jeziora, stawy, brzegi rzek, ale mogą również rosnąć na obszarach suchych. Są to ważnym składnikiem torfowisk.
Czy turzyce i mietlice to te same rośliny?
Turzyce są często mylone z roślinami wiechlinowatymi, takimi jak mietlice, wiechliny, kostrzewy, trzcinniki, i trzęślice, ale należą one do zupełnie innej rodziny roślin. Turzycowate różnią się od wiechlinowatych na kilka sposobów: mają trójkanciaste, pełne łodygi bez kolanek, liście wyrastają z kępy, kłosy kwiatowe są zwykle nieliczne, ciemne i opadające, i rosną w bardzo wilgotnych miejscach, takich jak brzegi zbiorników wodnych. Dla porównania, rośliny wiechlinowate mają zwykle puste, grube, cienkie, łodygi z wyraźnymi kolankami i często są liściaste. Kwiaty zebrane są w kłoski pojedynczo na szczycie łodygi i lubią rosnąć w suchych, nasłonecznionych miejscach.
Gatunki turzyc ozdobnych
Ze względu na dużą różnorodność uprawianych turzyc, wymienimy najpopularniejsze i najczęściej uprawiane turzyce ozdobne, które łatwo znaleźć i kupić w sklepach ogrodniczych.
Turzyca brzegowa (Carex riparia) – szarozielona roślina dorastająca do 100 cm. Uprawiana do wzmacniania brzegów zbiorników wodnych lub na większych nasadzeniach, dobrze rośnie w wodzie lub bardzo wilgotnej glebie Problematyczne może być jej szybkie rozprzestrzenianie się.
Turzyca prosowata (Carex panicea) – niewielka, zimozielona, tworząca kępki do 30 cm wysokości z liśćmi o niebieskawym ubarwieniu. Najczęściej sadzi się ją jako gatunek wypełniający na rabatach kwiatowych lub na ich obrzeżach.
Turzyca muskegońska (Carex muskingumensis) – wąskie liście, ułożeniem i kształtem przypominające palmę, dorasta do 90 cm wysokości. Ten gatunek jako pierwszy rozpoczyna wegetację wiosną.
Turzyca sztywna (Carex elata) – wyróżnia się efektownymi żółto-zielonymi liśćmi, które łatwo się kołyszą. Dorasta do 60-80 cm wysokości.
Turzyca Morrowa (Carex morrowii) to turzyca japońska z gęstą kępą długich, wąskich i łukowato wyginających się zielonych liści, z białą obwódką. Wysokość około 40-80 cm.
Turzyca wiosenna (Carex caryophyllea) to niewielki karłowaty krzew dorastający do 20-30 cm wysokości. Liście są zielonkawo-brązowe, długie, przewieszają się łukowato. Dobrze rośnie w cieniu.
Turzyca Buchanana (Carex buchananii) to krzew o zimozielonych, wąskich, miedzianych, brązowych, czerwono-brązowych liściach. Młode liście są wyprostowane, stopniowo wyginają się, a ich końcówki skręcają się spiralnie. Dorasta do 60 cm wysokości.
Turzyca sina (Carex flacca) to przypominająca fontannę, dorastająca do 50 cm, niebiesko-zielonkawa kępa o wąskich, falistych liściach. Roślina wolno rosnąca, toleruje suszę i rośnie na zboczach.
Turzyca ceglasta (Carex testacea) ma bardzo wąskie, błyszczące i kolorowe liście, tj. zielone z pomarańczowymi końcówkami. Jest to wyjątkowy, popularny gatunek, często uprawiany w doniczkach lub skalniakach, ale wymaga okrycia na zimę.
Turzyca włosista (Carex comans) to popularna roślina o bardzo wąskich, nitkowatych srebrzysto-zielonych lub brązowo-brązowych liściach, w zależności od odmiany, dorastająca od 25 do 40 cm wysokości. Tworzy gęste kępy i jest często uprawiana w doniczkach, ponieważ pozostaje dekoracyjna przez cały rok.
Turzyca oszimska (Carex oshimensis) to turzyca japońska o długich, ciemnozielonych liściach z szerokim żółtawym pasem pośrodku. Kępa dorasta do ok. 30 cm wysokości.
Turzyca Petriego (Carex petriei) – podobna do innych turzyc o brązowych liściach,tworzy gęste i rozłożyste kępy. Dorasta do 30-40 cm wysokości i nadaje się do uprawy w doniczkach.
Uprawa turzyc
Prawie wszystkie turzyce potrzebują dużo wilgoci, dlatego najlepiej rosną na brzegach zbiorników wodnych. Lepiej rosną w bagnistej, wilgotnej glebie niż w glebie suchej, ale istnieją gatunki, które rosną w suchych, skalistych, kamienistych obszarach lub w warunkach pośrednich. Turzyce można uprawiać także w ogrodach skalnych, na obrzeżach ogrodów kwiatowych, wzdłuż ścieżek lub w donicach. Najlepiej rośnie w pełnym słońcu, ale toleruje cień. Sadzi się je od strony północnej, wschodniej lub zachodniej. Turzyce nie są wybredne w stosunku do gleb: dobrze rosną na glebach ubogich lub niskiej jakości – mogą być one gliniaste, ilaste lub piaszczyste. PH gleby powinno wynosić od 5,5 do 7,5.
Pielęgnacja turzyc
Odporne wieloletnie turzyce są bardzo łatwe w uprawie w prawie każdym miejscu i wymagają tylko niewielkiej pielęgnacji.
Podlewanie. Nowo posadzone trawy należy regularnie podlewać przez pierwsze lato. Później większość traw rosnących w gruncie jest dość odporna na suszę, więc dodatkowe podlewanie jest konieczne tylko w okresach upałów lub suszy. Rośliny uprawiane w doniczkach mogą szybko wysychać i powinny być regularnie podlewane latem.
Przycinanie. Uszkodzone, uschnięte i martwe liście należy usuwać latem. Roślinę można przycinać wiosną lub jesienią, w zależności od preferencji. Liście, które brązowieją jesienią, można pozostawić na zimę, nadal będą mieć walory dekoracyjne, ale można je również przyciąć. Przycinanie polega na wzięciu garści liści i odcięciu turzycy za pomocą sekatora lub nożyczek, i pozostawieniu kępki o wysokości około 6 cm od ziemi.
Nawożenie. Nawożenie jest praktycznie zbędne w przypadku turzyc, które w naturze często rosną na dość ubogiej glebie. Nawożenie raz lub dwa razy w roku sprzyja wzrostowi liści, więc dobrym pomysłem jest nawożenie roślin uprawianych w doniczkach płynnym uniwersalnym nawozem między marcem a październikiem.
Przerzedzanie. Turzyce szybko rozprzestrzeniają się poprzez samosiewne nasiona i podziemne kłącza, które mogą wymagać wykorzenienia. Jeśli nie chcesz, aby turzyce zepsuły Twój kwietnik i rozprzestrzeniły się dalej niż chcesz, będziesz musiał kontrolować ich wzrost dość często (co najmniej raz w miesiącu). Uprawa w doniczkach lub na podwyższonych rabatach może ograniczyć ten problem.
Ściółkowanie. Turzyce tworzą dość gęste kępy , które uniemożliwiają wzrost chwastów. Ściółkowanie wiosną wokół krzewu kompostem ogrodowym, zrębkami kory lub żwirem pomoże zapobiec kiełkowaniu jednorocznych chwastów.
Rozmnażanie turzyc
Z nasion. Nasiona można zbierać z roślin późnym latem lub kupić w sklepach ogrodniczych. Po zebraniu nasiona należy pozostawić do wyschnięcia na sicie w chłodnym, suchym i przewiewnym miejscu na kilka tygodni. Wysiewu można dokonać jesienią bezpośrednio do ziemi, w której będą rosły, lub wiosną poprzez stratyfikację przez kilka miesięcy w wilgotnym piasku w temperaturze 4°C. Nasiona lepiej kiełkują w świetle, dlatego po wysianiu należy je przysypać bardzo cienką warstwą ziemi. Gleba powinna być stale wilgotna.
Podział krzewu. Wiosną, w pochmurny dzień, należy wykopać kępę, umyć korzenie i podzielić roślinę tak, aby nowy krzew miał korzenie i liście. Niektóre odmiany mają twarde korzenie i powinny być dzielone nożem. Każdą kępę należy przesadzić w nowe miejsce i przyciąć liście co najmniej o połowę i dobrze podlać.
Korzystne właściwości turzyc
Rośliny ozdobne. Turzyce pięknie prezentują się w ogrodach kwiatowych, skalnych i innych miejscach ozdobnych. Są często używane do wypełniania luk w rabatach kwiatowych, obramowywania ścieżek, tworzenia granic, a większe turzyce są używane do obramowywania brzegów basenów, linii brzegowych i zboczy. Turzyce pięknie komponują się z wieloletnimi kwitnącymi kwiatami lub bylinami, a w doniczkach dodają wysokości i kontrastu teksturalnego do otoczenia.
Pasza. Niektóre gatunki mogą być używane na paszę dla bydła, podobno były też przysmakiem turów – stąd polska nazwa tej rośliny.
Żywność. Nasiona, łodygi i bulwy niektórych turzyc są jadane w niektórych krajach.
Do wyrobu przedmiotów. Suszone rośliny kilku gatunków turzyc stosowano wcześniej jako izolację termiczną obuwia (w północnych częściach Skandynawii). Łodygi i liście nadają się również do wyplatania mat, koszy, chodników i lin.
Rośliny lecznicze. Wartość lecznicza turzyc jest mało zbadana, ale zaobserwowano, że niektóre gatunki, takie jak turzyca piaskowa, mają właściwości moczopędne. Ze względu na obecność stilbenoidów, turzyce mają obiecujące właściwości przeciwbakteryjne, przeciwutleniające, przeciwrobacze i antyproliferacyjne, a turzycowate są intensywnie badane pod kątem farmakologicznym.
Choroby i szkodniki turzyc
Turzyce są niezwykle odporne na szkodniki i choroby. Prawie nie atakują roślin, a te, które to robią, zwykle nie wyrządzają większych szkód.
Wśród znanych szkodników są mszyce. Żyją one u podstawy rośliny i zwykle nie powodują większych szkód. Oznaką obecności mszyc może być żółknięcie jednego lub więcej liści turzycy.
Wszystkie turzyce są w pewnym stopniu podatne na rdzę, ale niektóre gatunki i odmiany są bardziej podatne na infekcję lub szybsze rozprzestrzenianie się choroby. Ta choroba grzybicza objawia się rdzawymi plamami na liściach, których można uniknąć, dzieląc zarośnięty krzew na mniejsze, zapewniając w ten sposób lepszą cyrkulację powietrza wokół liści.
Źródła:
https://www.vle.lt/straipsnis/viksva/
https://gardenerspath.com/plants/grasses-rushes-sedges/grow-sedges/
https://www.seasonalgardening.co.uk/grasses/carex.asp
https://www.rhs.org.uk/plants/types/grasses/ornamental/growing-guide
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34068509/
https://en.wikipedia.org/wiki/Carex
Zdjęcia poglądowe © Canva.