Różanecznik (Rhododendron), zwany też rododendronem lub azalią jest rośliną z rodziny wrzosowatych (Ericaceae). W tłumaczeniu z łaciny różanecznik oznacza „drzewo różane”. Nawiązanie do róży nie jest przypadkowe. Różaneczniki swoim estetycznym wyglądem naprawdę dorównują królowej kwiatów, róży. Różanecznik jest narodowym kwiatem Nepalu. Na całym świecie znanych jest ponad 1000 gatunków różaneczników. Większość z nich pochodzi z Azji i Ameryki Północnej. Kontynent europejski również posiada wiele rodzimych gatunków różaneczników.
Różaneczniki to rośliny występujące na terenach górskich lub otwartych obszarach leśnych z wilgotną i kwaśną glebą. Rosną w grupach. Korzenie różaneczników są cienkie i powierzchowne, sięgające do 30 centymetrów. Ponieważ istnieje wiele gatunków różaneczników, ich wygląd również jest zróżnicowany. Zimozielone krzewy różaneczników mają ciemnozielone, duże (do 12 cm długości), twarde, błyszczące, eliptyczne liście – takie odmiany nazywa się także rododendronami. Kwiaty są bardzo wyraziste, do 5 cm średnicy, z ciemniejszymi i jaśniejszymi odcieniami fioletu. Różaneczniki, zwane też azaliami, to te, które zrzucają liście na zimę lub są półzimotrwałe – to krzaczki o wysokości do 40 cm, o delikatniejszych liściach i lejkowatych kwiatach w różnych kolorach (czerwonym, żółtym itp.).
Różaneczniki rosnące w Polsce
W Polsce w stanie dziki rosną trzy gatunki różanecznika: bagno zwyczajne, różanecznik żółty i różanecznik alpejski.
Naukowcy dopiero niedawno sklasyfikowali tę roślinę, która rośnie na obszarach podmokłych, jako członka rodzaju Rhododendron. Chociaż należy do rodzaju rododendronów, znajome bagno, zwane także rozmarynem leśnym lub dzikim, wcale nie przypomina ozdobnych krzewów spotykanych w ogrodach.
Chociaż na świecie istnieje co najmniej tysiąc gatunków rododendronów, w naszej strefie klimatycznej przetrwać i rosnąć może tylko kilka gatunków.
- Jednym z takich gatunków jest różanecznik katawbijski (Rhododendron catawbiense). Pochodzi on ze zboczy południowych Appalachów (USA). Gatunek ten dorasta do 3 metrów wysokości i jest zimozielony.
Liście są ciemnozielone, mięsiste i eliptyczne. Kwiaty są duże i pulchne (do 6 cm średnicy), w kolorze liliowym. Okres kwitnienia przypada na maj i czerwiec. - Kolejnym wyjątkowo odpornym na mróz gatunkiem jest różanecznik dahurski (Rhododendron dauricum). Łacińska nazwa tego gatunku, „dauricum”, oznacza „z Syberii”. Pochodzi z Mongolii, północnych Chin i lasów wschodniej Syberii. Rośnie także w Japonii. Krzew dorasta do 1,5 m wysokości. Rozgałęzia się także na 1,5 metra. Jest zimozielony, kwitnie wczesną wiosną pięknymi fioletowymi kwiatami.
- Różanecznik Smirnowa pochodzi z Turcji i Gruzji. Ten rododendron to gęsty krzew dorastający do 2 metrów wysokości. Kwitnie w maju-czerwcu, jego kwiaty są purpurowo-różowe, szerokodzwonkowate.
Najważniejszą cechą rododendronów uprawianych w Polsce jest ich odporność na mróz. Opracowano około 30 hybryd rododendronów, które mogą wytrzymać duże mrozy. Są one najbardziej polecane polskim hodowcom (na przykład Bolesław Chrobry, Basuki, Calsap, Eskimo, Hellikki, Helsinki University i inne).
Główne potrzeby różaneczników
Planując uprawę różaneczników należy pamiętać o trzech ważnych kwestiach: właściwe miejsce, kwaśna gleba i wilgoć.
Wybór najlepszego miejsca dla różaneczników zależy od gatunku rośliny. Zimozielone, ciemnolistne i grubolistne rododendrony najlepiej radzą sobie w zaroślach roślin, w półcieniu. Z kolei różaneczniki drobnolistne i karłowe (azalie) preferują stanowiska słoneczne.
Różaneczniki lubiące cień dobrze radzą sobie w towarzystwie dębów lub drzew iglastych – wyglądają na ich tle szczególnie efektownie Do tworzenia kompozycji kompozytowych w ogrodzie obok różaneczników pasuje również hortensja. Obie te rośliny lubią kwaśną glebę. Ponadto, kwitnąc jedna po drugiej, przedłużają „sezon kwitnienia”. Lepiej jednak nie sadzić rododendronów obok tuj. Rośliny te wymagają zupełnie innych gleb.
Wszystkie gatunki różaneczników lubią tylko kwaśną glebę. Im bardziej jest ona kwaśna (pH 3,5-4), tym lepiej dla tych roślin. W zbyt zasadowym środowisku korzenie różaneczników nie wchłaniają dobrze składników odżywczych. Idealną glebą dla różaneczników jest torf z torfowisk wysokich zmieszany z obornikiem, trocinami, igłami i szyszkami drzew iglastych. Nie należy jednak przesadzać. Korzenie różaneczników nie rozwijają się dobrze w zbyt kwaśnej glebie.
Różaneczniki potrzebują odpowiednio dużej wilgotności powietrza i gleby. Ponieważ ich korzenie są powierzchniowe, w niekorzystnych warunkach dość szybko tracą wilgoć. Dlatego gleba musi być stale wilgotna, ale nie podmokła. Czas kwitnienia i piękno kwiatów różaneczników zależą od wystarczającej wilgotności.
Sadzenie rododendronów
Różaneczniki rozmnaża się przez nasiona. Wysiewa się je w kwaśnym podłożu torfowym.
Najlepszą porą na sadzenie krzaków różaneczników jest wiosna (od marca do połowy maja). Jeśli nie masz czasu wiosną, możesz sadzić różaneczniki jesienią. Najlepszy czas to wrzesień-październik. Jeśli rododendron ma być sadzony latem, najważniejsze jest zapewnienie mu cienia i dużej ilości wody – co najmniej trzy razy w tygodniu.
Podczas sadzenia należy wykopać dołek dwa lub trzy razy większy od bryły korzeniowej rośliny. Powinien on być zorientowany na szerokość, a nie na głębokość. Po posadzeniu różanecznik powinien znajdować się około 10 centymetrów nad ziemią. Uchroni to korzenie przed zalaniem.
Ważne jest regularne podlewanie rośliny po posadzeniu. Ilość wymaganej wody zależy od wielkości rośliny. Różanecznik o wysokości około 1 metra potrzebuje około 12 litrów wody.
Pielęgnacja różaneczników
Wilgoć jest jednym z najważniejszych sprzymierzeńców zdrowo rosnącego różanecznika. Brak wilgoci jest sygnalizowany przez zwijanie się liści w rurkę. Bardzo ważne jest obfite podlewanie różaneczników jesienią, zanim ziemia zamarznie. Gdy roślina zgromadzi wystarczającą ilość wilgoci, łatwiej zniesie zimno. Należy pamiętać, że rośliny te częściej cierpią z powodu braku wilgoci w zimie niż z powodu mrozu. Jeśli różanecznik cierpi z powodu tego problemu, liście przezimowanej rośliny ulegną uszkodzeniu (zwinięciu) na wiosnę. Nawet przy obfitym podlewaniu regeneracja liści zajmie dużo czasu.
Ściółkowanie to dobry sposób na ochronę korzeni różaneczników przed wysychaniem. Najlepszą ściółką dla tych roślin jest kora sosnowa. Ściółka ta daje wiele korzyści. Zapobiega wysychaniu gleby, zakwasza glebę, zapobiega rozwojowi chwastów i poprawia spulchnienie gleby. Należy regularnie przeprowadzać ściółkowanie. Jesienią zaleca się nałożenie grubszej warstwy ściółki. Ochroni to roślinę przed negatywnymi skutkami wahań temperatury, które są typowe dla polskiego klimatu.
Nasiona różanecznika zaczynają dojrzewać w przekwitłych kwiatach. Jeśli nie ma się zamiaru zbierać nasion, należy oberwać przekwitłe kwiaty. Zabieg ten jest zalecany z dwóch powodów: aby roślina wyglądała bardziej estetycznie i aby uniknąć marnowania energii na niepotrzebne dojrzewanie nasion. Zerwanie przekwitłych kwiatów pozwoli roślinie poświęcić całą swoją energię na wchłanianie wody i składników odżywczych. Dzięki temu roślina będzie bardziej żywotna, zdrowsza i lepiej przygotowana do zimy.
Ponieważ różaneczniki przygotowują się do przyszłorocznego kwitnienia jesienią, tj. zawiązują już przyszłe kwiaty, najlepiej jest przycinać krzewy natychmiast po kwitnieniu. Różaneczników nie trzeba zbytnio przerzedzać. Wystarczy wyciąć martwe, uszkodzone i splątane gałęzie.
Ważne jest, aby przed zimowaniem sprawdzić, czy na powierzchni nie widać korzeni. Jeśli są, należy je starannie przykryć warstwą ziemi lub ściółki. Różaneczniki mogą zrzucić liście przed zimą. Nie należy się spieszyć z ich zrywaniem. Opadłe liście zapewniają korzeniom rośliny dodatkową ochronę przed zimnem.
Lepiej jest przykryć różanecznik, gdy ma zimować pierwszy raz. Odpowiedni jest świerk lub tkanina przepuszczająca powietrze. Główną zasadą jest to, że osłona musi przypominać namiot i nie może dotykać rośliny.
Aby roślina była zdrowa, bujna i z pięknymi kwiatami, potrzebuje nawożenia. Należy robić to kilka razy w roku. Należy stosować płynny nawóz zbilansowany specjalnie dla różaneczników. Aby zapewnić odpowiednio kwaśną glebę, można od czasu do czasu stosować zakwaszacze.
Różaneczniki nawozi się pierwszy raz wiosną, na przełomie kwietnia i maja, a drugi raz w połowie lipca. Ponieważ roślina wyczerpuje dużą część składników odżywczych podczas kwitnienia, potrzebuje pomocy w ich uzupełnieniu. Roślina będzie wtedy odpowiednio przygotowana do zimy. Późną jesienią wskazane jest również wzmocnienie roślin nawozem z siarczanem miedzi. Działa to profilaktycznie przeciwko chorobom grzybowym.
Choroby i szkodniki rododendronów
Różaneczniki, podobnie jak wiele innych roślin, mogą być zaatakowane przez szkodniki lub choroby.
Głównymi szkodnikami, które obgryzają liście rośliny, żywią się jej sokiem i niszczą komórki rośliny, są wciornastki, czerwce i przędziorki. Szkodniki owadzie są zwalczane za pomocą specjalnych środków owadobójczych.
O chorobach wywołanych przez bakterie grzybowe świadczą plamy na liściach oraz zamieranie pąków. Najczęstszą chorobą jest fytoftoroza. Chorobę zwalcza się za pomocą ukierunkowanych fungicydów (środków grzybobójczych), które zabijają bakterie grzybowe.
Jeśli jednak różaneczniki są uprawiane w glebie, która jest dla nich odpowiednia, regularnie otrzymują potrzebne składniki odżywcze i nie brakuje im wilgoci, jest duża szansa, że unikną szkodników i chorób. Ważna jest również profilaktyka. Regularna kontrola krzewów, usuwanie uszkodzonych gałązek lub liści oraz stosowanie nawozów zapobiegawczych.
Różaneczniki dla zdrowia – spożywać, ale odpowiedzialnie!
Liście i kwiaty naturalnie rosnących różaneczników są wykorzystywane w medycynie ludowej do celów zdrowotnych ze względu na obecność pewnych substancji. Należy jednak zachować ostrożność przy stosowaniu naparów z tej rośliny. Różanecznik to roślina w przypadku której korzyści i szkody zależą jedynie od spożywanej ilości. Oprócz dobroczynnych substancji, zawiera andromedotoksynę, toksyczną substancję, której nadmierne spożycie może spowodować zatrucie. Odwary z różaneczników nie powinny być spożywane przez kobiety w ciąży i karmiące piersią. Są one również nieodpowiednie dla osób z niskim ciśnieniem krwi i niewydolnością nerek.
W leczeniu stosuje się suszone liście i kwiaty. Zbiera się je z młodych, 2-3-letnich roślin. Wysuszony surowiec przechowuje się w szczelnym pojemniku, w przeciwnym razie liście i kwiaty będą gromadzić wilgoć. Przygotowane liście i kwiaty różaneczników są przechowywane w ciemnym miejscu w temperaturze około +5 stopni Celsjusza. Nadają się do spożycia przez okres do dwóch lat. Suszone liście i kwiaty tej rośliny wykorzystuje się w różnej formie: parzy się herbatę, przygotowuje wywar, sporządza nalewkę na spirytusie.
- Napar z suszonego surowca różanecznika stosuje się do leczenia wysokiego ciśnienia krwi. Nie więcej niż 20 gram suszonych liści zalewa się wrzącą wodą. Pije się jedną łyżkę stołową przed posiłkami, trzy razy dziennie.
- Na przeziębienia pomaga herbata sporządzona z połowy łyżeczki suszonych i rozdrobnionych liści różanecznika, zalana wrzącą wodą. Jest to również lekarstwo na powrót do zdrowia po chorobach zakaźnych. Aby wykorzystać herbatę w tym celu, należy dodać do niej mleko i zagotować mieszankę. Herbatę można doprawić miodem lub cytryną.
- Różaneczniki ma również działanie antyseptyczne. Okłady mogą być stosowane w leczeniu ran lub chorób skóry.
Zdjęcia poglądowe © Canva.