Olcha, lub olsza (Alnus) to drzewo lub krzew liściasty z rodziny brzozowatych. Rośnie w pasie leśnym na średnich szerokościach geograficznych. Większość dzikich lasów oszowych znajduje się w regionach północnych, ale niektóre gatunki rosną również w Ameryce Południowej i Azji.
Olchy preferują lasy mieszane z wilgotnymi, pożywnymi glebami. Chętnie rosną obok dębów i buków. W źródłach naukowych olcha nosi nazwę Alnus –„przy brzegu“ – i właśnie na brzegach zbiorników wodnych rośnie wiele gatunków olch. Drzewo to jest bardzo cenione ze względu na swoje drewno i ma wiele właściwości leczniczych. Uprawiane odmiany tej olchy doskonale uzupełniają różnorodność roślin ogrodowych.
Opis olszy
W zależności od wieku, olcha może być krzewem lub drzewem. Korzenie tej wieloletniej rośliny są dobrze rozwinięte, ale znajdują się na poziomie gruntu, więc wysokie drzewa tracą stabilność przy silnym wietrze. W miarę dojrzewania rośliny na kłączach tworzą się zgrubienia, które wypełniają się bakteriami wiążącymi azot. Bakterie te są odpowiedzialne za pochłanianie i recykling azotu z atmosfery. W rezultacie gleba jest znacznie wzbogacona. Kora pędów olchy ma szarobrązowy odcień, a w miejscach formowania się młodych gałązek pojawiają się zmarszczki. Kora nowych pędów jest prążkowana z małymi trójkątnymi lub sercowatymi paskami.
Owalne liście mają zaokrąglone końce z ząbkowanymi krawędziami. Boki liści są gładkie, z widocznymi zmarszczkami wokół żyłek. Liście są ułożone naprzemianlegle z krótkimi ogonkami. Gałęzie szybko tracą przylistki.
Olchy wytwarzają kwiatostany i zaczynają kwitnąć w kwietniu. Szypułki, zebrane w zwisające kotki na końcach pędów, są zabarwione na brązowawy lub żółtawy odcień. Pręciki powstałe z kwiatów słupkowych wyglądają jak małe szyszki i znajdują się w dolnej części pędu. Olchy pokrywają się kwiatami w tym samym czasie, w którym pojawiają się ich liście.
Olchy są wiatropylne. Dojrzałe owoce tego drzewa wyglądają jak maleńkie szyszki utworzone z małych łusek. Pod koniec września lub na początku października na gałęziach pojawiają się szyszki. Zawierają one orzeszki ze skrzydełkami, które przypominają dojrzałe nasiona. Gdy szyszka jest w pełni dojrzała, orzech wypada przez otwarte łuski. Czasami nasiona pozostają w szyszkach przez zimę. Wiatr i bieżąca woda mogą przenosić nasiona olchy bardzo daleko.
Gatunki olszy
Do dziś olchy podzielono na 29 gatunków. Informacje te ulegają jednak ciągłym zmianom, ponieważ gatunek ten ma tendencję do zmian i krzyżowania się z innymi drzewami i krzewami.
Olsza czarna (Alnus glutinosa)
Olsza czarna rośnie w zachodniej Azji, Afryce Północnej i Europie. Drzewo to osiąga wysokość około 35 m. Średnica pnia olchy czarnej często sięga 90 cm. Piramidalną koronę tworzą prostopadle ułożone gałęzie. Roślina wytwarza maksymalną liczbę liści i pędów w ciągu 5-10 lat swojego życia. W naturze olcha czarna może rosnąć do 100 lat w jednym miejscu. Można się jednak natknąć na opisy olch mających nawet trzysta lat.
Rozgałęziające się korzenie znajdują się blisko powierzchni gleby i są pokryte małymi brodawkami. Liście są okrągławe, z grubo piłkowanym brzegiem o długości do 10 cm. Na czubkach gałęzi latem rozkwitają żółtawo-rude kwiaty – kotki, o długości około 5-10 cm. Kotki żeńskie dorastają do 2 cm średnicy, a płaskie, kuliste szyszki mają rozmiar 3 mm i są czerwonawo-brązowe.
Olsza czerwona (Alnus rubra)
Jest to atrakcyjna roślina wieloletnia która może dorastać do 20 metrów wysokości. Jej szarawa kora jest całkowicie gładka. Kolor nowo wyrosłych pędów bywa ciemnoczerwony. Młode krzewy i drzewa mają dość gęste ulistnienie, które jednak z czasem obumiera. Zwężające się blaszki liściowe są wydłużone w kolorze ciemnozielonym. Spodnia strona liści jest rdzawo owłosiona. Kwiatostany, które zawierają szyszki, mają błyszczący czerwono-brązowy kolor. Szyszki nasienne nie są dłuższe niż 25 mm.
Olsza szara (Alnus incana)
Roślina ta jest dobrze przystosowana do wszystkich warunków naturalnych i wzrostu. Ma pokrój szeroko stożkowaty. Pień jest lekko zakrzywiony i osiąga średnicę około 50 cm. Kora olchy szarej jest prążkowana i bruzdowana. Młode pędy tej olchy szybko rosną. Korzeń znajduje się na głębokości około 20 cm. Powierzchnia ciemnoszarej kory jest lekko lepka. Eliptyczne liście są raczej gładkie i skórzaste z wierzchu, a od spodu są szaro owłosione. Kora jest srebrzysta i gęsta. Liście mają zwykle wielkość około 3-10 cm. Kotki kwitną w marcu-kwietniu, tuż przed pojawieniem się liści.
Rozmnażanie olchy
Olchę rozmnaża się przez nasiona, korzenie i sadzonki. Najpopularniejszymi metodami rozmnażania są nasiona i samosiew. We wrześniu lub październiku, gdy pąki dojrzeją, nasiona rozsypują się i wysiewają się same w glebie. Po trafieniu do ziemi ulegają naturalnej stratyfikacji, a w następnym roku, po wchłonięciu topniejącej wody, wypuszczają pierwsze sadzonki.
Miłośnicy roślin umieszczają nasiona olchy na głębokości 3 cm w ziemi i przykrywają je ziemią. Początkowo tworzą się małe pędy. Gdy korzenie roślin stwardnieją, sadzonki zaczynają energicznie rosnąć i wkrótce zamieniają się w rozłożyste krzewy o rocznym przyroście do 50-100 cm długości.
Po pewnym czasie młode gałęzie rozrastają się i rosną o ponad metr rocznie. Wiosną wykopuje się pędy, pozostawiając dużą bryłę gleby w stanie nienaruszonym, i przesadza do stałego miejsca wzrostu.
Olchy rozmnaża się przez sadzonki latem lub wiosną. Sadzonki powinny mieć około 12-16 cm długości. Korzenie olchy ukorzeniają się bezpośrednio w otwartej glebie. Roślina ukorzeni się lepiej, jeśli koniec sadzonki zostanie potraktowany stymulatorem wzrostu. Po posadzeniu sadzonki olchy należy regularnie podlewać. Po kilku miesiącach dobrze się zakorzenią i będą wystarczająco silne, aby samodzielnie przetrwać zimę.
Sadzenie i pielęgnacja olch
Miłośnicy roślin nie mają problemu z sadzeniem i pielęgnacją olch. Drzewa te nie są wymagające pod względem terenu, na którym są uprawiane, ani wyboru gleby. Łatwo przystosowują się do życia na otwartych, nasłonecznionych stanowiskach. Dobrze rosną w gliniastych lub ubogich w składniki odżywcze piaskach na obszarach półpustynnych. Bakterie azotowe są w stanie zbudować własną warstwę odżywczą dla systemu korzeniowego drzewa. Jednak gatunki takie jak olsza czarna dobrze rosną tylko w wilgotnej i stosunkowo żyznej glebie. Olsze czarne są wykorzystywane do obsadzania zbiorników wodnych. Nie tylko dodają uroku terenom nabrzeżnych, ale także wzmacniają ich granice.
Drzewa te najlepiej sadzić na glebach o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym. Zaleca się wcześniejsze wzbogacenie gleby w próchnicę i nawozy mineralne oraz dosypanie wapna. Najlepiej sadzić olchy w okresie ich wegetacji. Dno dołka należy wypełnić materiałem drenażowym. Idealny będzie piasek lub żwir. Sadzonka olchy powinna być sadzona z szyjką korzeniową na poziomie powierzchni. Obszar wokół pnia należy zwilżyć i dokładnie ściółkować słomą lub torfem, uważając, aby nie uszkodzić młodych korzonków.
Później sadzonka olchy wymaga minimalnej pielęgnacji lub nie wymaga jej wcale. Należy ją podlewać przez cały rok regularnie, ale umiarkowanie i nie zalewać gleby. Aby korzenie otrzymały niezbędną ilość tlenu, należy okresowo usuwać chwasty. Podczas przekopywania ziemi wokół olchy należy uważać, aby nie uszkodzić systemu korzeniowego.
Młode drzewko potrzebuje również nawozów organicznych. Po roku sadzonki mogą już rosnąć same i nie potrzebują nawozów.
Żadne specjalne zabiegi przed nadchodzącą zimą nie są konieczne – te drzewa z rodziny brzozowych są w stanie wytrzymać nawet najcięższe zimno i mróz w surowych północnych regionach.
Choroby i szkodniki olch
Olchy są dość podatne na choroby grzybowe, powodują one zmiany w kształcie liści i kwiatów. Przy pierwszych objawach należy opryskać drzewo fungicydami.
Głównym zagrożeniem pasożytniczym są kijanki rzekotki, które gryzą korę młodych gałęzi. Szkodniki te opryskuje się środkami owadobójczymi. Jeśli uszkodzona jest duża część gałęzi, należy ją odciąć.
Korzyści i właściwości olchy
Plantacje dzikiej olchy są często wykorzystywane w przemyśle drzewnym i meblarskim. Oczywiście drewno olchowe jest mniej wytrzymałe niż inne rodzaje drewna, ale jest cenione za swoją lekkość, odporność na gnicie i stosunkowo niską nasiąkliwość. Cena drewna olchowego nie jest wysoka, dlatego uważa się je za niedrogi materiał budowlany. Olcha nie wypacza się i zachowuje swój kształt podczas suszenia. Rdzeń i pozostałe drewno mają ten sam kolor.
Drewno olchowe jest wykorzystywane do produkcji elementów studni i statków. Drewno olchowe nadaje się również do prac wykończeniowych, rzeźbienia w drewnie i innych małych przedmiotów.
Drewno olchowe dobrze się pali i nie wytwarza dużo sadzy. Palące się drewno wydziela bardzo przyjemny zapach. Z tego powodu olcha jest często wybierana jako główny materiał do budowy saun i rozpalania ognisk.
Korzystne i lecznicze właściwości olchy zostały udowodnione już dawno temu. W medycynie ludowej olcha uważana jest za bardzo cenny surowiec. Olcha zawiera garbniki, flawonoidy, minerały, a nawet witaminy. Na bazie liści olchy czarnej sporządza się nalewki i wywary, które pomagają leczyć przeziębienia i wiele chorób skóry. Substancje zawarte w tkankach olchy mogą tamować krwawienie, łagodzić stany zapalne, działać wykrztuśnie i ściągająco na rany.
Wywary są również wytwarzane z szyszek olchy. Są one wykorzystywane w leczeniu kolki, dyzenterii, biegunki, zapalenia jamy ustnej, chorób przyzębia i różnego krwawienia. Nalewki z olchy zalecane są kobietom z problemami rozrodczymi lub zaburzeniami miesiączkowania.
Preparaty zawierające olchę są generalnie bezpieczne dla większości osób, jednak nie należy zapominać o indywidualnej nietolerancji na jej składniki. Należy pamiętać, że nadużywanie i przedawkowanie jakichkolwiek preparatów leczniczych może powodować problemy zdrowotne.
Zdjęcia poglądowe © Canva.
https://www.burncoose.co.uk/site/content.cfm?ref=Alnus+-+Growing+Guide