Prawdopodobnie nie ma w Polsce ogrodu bez przynajmniej jednej jabłoni. Jabłka to jedne z najpopularniejszych owoców zarówno w Polsce, jak i na całym świecie. Ze względu na swoje unikalne właściwości i szeroki zakres zastosowań spożywczych jabłka są jadane praktycznie codziennie. Opracowano wiele odmian jabłoni: na świecie znanych jest około 10 000 odmian, a w Polsce zarejestrowanych jest 71 odmian. Jak wybrać najsmaczniejszą odmianę jabłek? Przedstawiamy najczęstsze gatunki, odmiany i podkładki jabłoni obecne w Polsce.
Podkładki jabłoni i wysokość
Jabłonie są zwykle uprawiane wegetatywnie przez szczepienie, które ma wiele zalet. Uzyskana w wyniku szczepienia drzew owocowych roślina będzie mieć cechy zrazu (części rośliny szlachetnej), na które w nieznacznym stopniu może wpłynąć zastosowana podkładka. Wybierając odpowiednią podkładkę, można przewidzieć wielkość, wydajność i długowieczność przyszłego drzewa owocowego. Te same odmiany uprawiane na różnych podkładkach osiągną różną wysokość. Dlatego dla uproszczenia jabłonie klasyfikuje się według wysokości, na jakiej rosną, a najpopularniejsze podkładki dzieli się na wysokopienne, niskopienne, półkarłowe i karłowe.
Jabłonie wysokie (standardowe)
Są to jabłonie, które mogą dorastać nawet do 9 metrów wysokości. Jabłonie te są długowieczne, odporne, mogą żyć do 60-70 lat i zaczynają owocować 4-6 lat po posadzeniu. Jabłonie wysokopienne są dobrze przystosowane do obszarów o niekorzystnych warunkach pogodowych. Drzewa tej wysokości wyrastają bezpośrednio z nasion lub podkładek M1, M4, M11, MM111, MM104, A2.
Średniej wielkości jabłonie rosną do 75-90% maksymalnego pułapu. Podkładki: MM106, M7, Mac1, 54-118, 57-545.
Jabłonie półkarłowe
Są to jabłonie, które dorastają do 4-6 metrów wysokości, tj. 40-60% maksymalnego pułapu. Owocują od 3-4 roku życia, a drzewo może przetrwać do 60 lat. Jabłonie te są mało wymagające i tolerują niską roślinność wokół siebie. Używane podkładki: M26, P1, P14 i inne.
Jabłonie niskopienne
Jabłonie te osiągają wysokość 1,8-3,5 m (20-40 % wysokości). Jabłonie te wymagają więcej opieki: potrzebują wsparcia, podlewania i nawożenia a wokół drzewa nie może być chwastów. Owocuje po 2-3 latach. Są to najczęściej stosowane drzewa owocowe w sadach komercyjnych. Podkładki: M9, P2, P59, P60, B9, 62-396 i inne.
Jabłonie karłowe
Są to niskie jabłonie o wysokości 1-2 m, 5-20% wysokości i mogą być sadzone w donicy. Drzewa owocowe dojrzewają i zaczynają owocować w ciągu 2-3 lat. Praktycznie nie wymagają przycinania, ale wymagają stałego podlewania i nawożenia, ściółkowania gleby pod drzewem i stałej podpory. Jabłonie karłowe hodowane są z podkładek M27, M20, P22, B.146, B.195, B.491.
Nazwy podkładek pochodzą od miejsca ich pochodzenia, np. East Malling (seria M), East Malling i Merton (MM), Polska (P), Rosja (B), Michigan w USA (MAC), Ottawa w Kanadzie (O) i inne.
Gatunki jabłoni uprawianych w Polsce
Większość z nas zna jabłoń jako drzewo owocowe w sadzie, ale rodzajów jabłoni jest więcej. W Polsce występuje dziko tylko jeden gatunek jabłoni, ale w parkach znajdziemy więcej gatunków ozdobnych.
Jabłoń dzika, płonka (Malus sylvestris) – długowieczne drzewo, które może dożyć do 150-200 lat. Dorasta do 10-15 metrów. Jabłka są małe, kwaśne o średnicy 2-3 cm. W Polsce śnie naturalnie na niżu i w niższych położeniach górskich. Jest wykorzystywana jako podkładka pod szlachetne odmiany jabłoni.
Jabłoń domowa (Malus domestica) – wszystkie odmiany pochodzące od jabłoni dzikiej, które zostały wyodrębnione w osobny gatunek jabłoni domowej. Charakteryzuje się dużą różnorodnością odmian, różnicami w wyglądzie drzewa, obfitością i kształtem owoców, potrzebą pielęgnacji i innymi cechami.
Jabłoń niska (Malus pumila) – często uprawiana niska odmiana (wysokość 2-4 m), ale występują też odmiany wyższe (wysokość 5-15 m), naturalnie pochodzi z Europy Środkowej.
Rajska jabłoń (Malus pumila var. Paradisiaca), to niska odmiana jabłoni, często wyróżniana jako inny gatunek. Drzewo obficie rodzi bardzo małe, średnicy 2-3 cm, bardzo słodkie jabłka. Podobnie jak inne gatunki, rajską jabłoń szczepi się zwykle podkładkami jabłoni niskopiennej. Podkładki dorastają do 2-3 m wysokości, odmiany szczepione rosną słabo. Ma piękne, duże kwiaty. Częściej jest używana jako drzewo ozdobne, ale jej owoce można wykorzystać do celów spożywczych.
Jabłoń śliwolistna (Malus prunifolia) – hodowana w parkach jako roślina ozdobna. Pochodzi z Chin. To odporne drzewa dorastające do 4-8 metrów wysokości. Jej liście są podobne do liści śliwy. Jej kwiaty są białe a owoce żółte lub czerwone.
Jabłoń jagodowa, jabłoń syberyjska (Malus baccata) – pochodzi z Syberii, jedno z najwyższych i najbardziej odpornych na srogie zimy drzew. Uprawiana jako roślina ozdobna, kształtuje się z niej drzewka Bonsai. Jabłuszka do 1 cm średnicy, zebrane po kilka.
Jabłoń kwiecista (Malus floribunda) – dorasta do 5 metrów wysokości, ale jest uprawiana jest jako krzew ozdobny o gęstym kwitnieniu lub jako niskie drzewo. Rodzi małe owoce o średnicy do 1 cm. Jabłoń jest bardzo odporna na choroby i nie wymaga pielęgnacji.
Typy koron jabłoni
Korona jabłoni charakteryzuje się zaokrąglonym lub wrzecionowatym kształtem, który jest nadawany przez przycinanie. Opracowano odmiany, które praktycznie nie wymagają formowania, a określony kształt jest główną cechą charakterystyczną odmiany. Przykładem są jabłonie kolumnowe i zwisające.
Jabłonie kolumnowe
Jabłonie kolumnowe mają kształt słupa, bez zaokrąglonej, kulistej korony. Roślina ma bardzo mało rozgałęzień, a owoce rosną bezpośrednio na pniu. Zajmują bardzo mało miejsca i mogą być formowane w żywopłoty. Drzewa owocowe dorastają do 2-2,5 m wysokości.
Jabłoń zwisająca
Jabłoń zwisająca to szczególna odmiana jabłoni, której długie gałęzie zwisają w dół, przypominając fontannę. Forma taka jest spotykana u kilku odmian ozdobnych rajskich jabłoni. Przypominają raczej krzewy, dorastają do 2 metrów wysokości i wymagają niewielkiej pielęgnacji.
Odmiany jabłoni
Aby wybrać najlepszą jabłoń do ogrodu spośród wielu dostępnych odmian, należy wziąć pod uwagę własne potrzeby i możliwości. Rodzaj podkładki ułatwia uprawę jabłoni karłowych na własne potrzeby. W porównaniu z wysokimi jabłoniami, jabłonie karłowe owocują dość szybko i obficie, zajmują mniej miejsca w ogrodzie, są łatwiejsze w pielęgnacji i zbiorach. Odmiany zimowe warto wybierać ze względu na długo utrzymujące się owoce. Jabłonie dzieli się na kategorie ze względu na czas spożycia i dojrzewania owoców, a w ofercie znajdują się popularne i sprawdzone odmiany.
Letnie odmiany jabłoni
Jabłka letnich odmian dojrzewają od lipca do końca sierpnia.
Papierówka – popularna stara letnia odmiana owocująca bardzo wcześnie. Jabłka są średniej wielkości, jasno zielonkawe, słodko kwaśne. Bardzo dobrze znosi zimy.
Ananas berżenicki – bardzo stara letnia odmiana z dużymi, bardzo smacznymi owocami Miąższ jest średnio soczysty, kruchy, kwaskowato-słodki, Odmiana odporna na mróz oraz różne choroby.
Brzoskwiniowe – letnia odmiana ze smacznymi, soczystymi jabłkami deserowymi. Odporna na niektóre choroby. Drzewka są cienkie z luźną koroną, rozpoczyna owocowanie w 3-6 roku wzrostu.
Piros – letnia odmiana z dużymi soczystymi, chrupkimi, lekko kwaskowatymi owocami. Drzewo odporne jest na zimy i choroby.
Jesienne odmiany jabłoni
Owoce dojrzewają wczesną jesienią i można je przechowywać przez 1-3 miesiące.
Antonówka – stara odmiana z soczystymi, lekko kwaskowatymi owocami. Idealna na ciasta i przetwory. Odporna na mróz i choroby. .
Kosztela – ulubiona odmiana króla Jana III Sobieskiego. Jabłka mało aromatyczne, ale za to z unikalnym słodkim smakiem i kruchym, twardym miąższem. W okres owocowania wchodzi późno, dopiero w ósmym, dziesiątym roku od posadzenia, ale daje obfite zbiory.
Złota Reneta – jesienna odmiana ze średnimi lub dużymi owocami o złotej skórce. Miąższ jest żółtawy, ścisły, winny i kwaskowaty z korzennym posmakiem. Odmiana jest średnio odporna na mróz, mało wrażliwa na parcha i mączniaka.
Malinówka – stara jesienna odmiana deserowa. Owoce duże, soczyste z lekko malinowym posmakiem. Rzadko choruje i dobrze znosi mrozy.
Grafsztynek – jesienna odmiana o średnich i dużych owocach. Miąższ jest biały, delikatny, soczysty i bardzo aromatyczny, smaczny. Odmiana jest lekko wrażliwa na mróz, ale odporna na parcha.
Zimowe odmiany jabłek
Owoce dojrzewają w listopadzie-styczniu i można je przechowywać do lutego-czerwca.
Ligol – popularna wczesnozimowa wielkoowocowa odmiana deserowa o kremowym, słodko-kwaskowym smaku i zielono-czerwonej barwie skórki. Średnio podatna na parcha i mączniaka jabłoni.
Golden Delicious – odmiana zimowa, jabłka średniej wielkości w kolorze żółtym, soczyste i słodkie o delikatnym miąższu. Jabłoń jest odporna na mróz i średnio podatna na parcha i mączniaka. Pierwsze owocowanie już w drugim roku po posadzeniu.
Gala – odmiana późnozimowa z pięknym jaskrawym rumieńcem. Miąższ jest kremowy, soczysty, kruchy i słodki. Bardzo odporna na mróz i mało podatna na parcha i mączniaka.
Red Boskoop – zimowa odmiana o dużych lub bardzo dużych baryłkowatych owocach. Miąższ jest smaczny, soczysty, lekko kwaskowaty o charakterystycznym korzennym aromacie. Odmiana wyróżnia się dużą odpornością na choroby i mróz.
Alwa – nowa polska odmiana. Owoce są średniej wielkości o ścisłym, jędrnym, soczystym winno-słodkim miąższu. Odmiana jest bardzo odporna na mórz i choroby kory i drewna, jest także mało wrażliwa na mączniaka.
Szampion – czeska wczesnozimowa odmiana z dużymi, żółtymi owocami z rumieńcem. Owoce są soczyste i słodkie. Odmiana średnio odporna na mróz, ale bardzo odporna na parcha i mączniaka.
Źródła:
https://www.vle.lt/straipsnis/obelys/
https://www.sblaime.lt/wp-content/uploads/2016/03/VPranckietis-Sodininkyste.pdf
https://www.orangepippintrees.co.uk/articles/how-to-choose-fruit-trees/fruit-tree-rootstock-tree-sizes
https://www.lammc.lt/lt/sdi-medelynas/obelu-veisles/3619
Uselis N. „Ūkininko patarėjo“ knygynėlis. Žemaūgės obelys. Kowno: Wydawnictwo „Spindulys“, 1997.
Tuinyla V., Lukoševičius A., Bandaravičius A. Lietuvos pomologija. Obelys ir kriaušės. Atlasas. Wilno: Wydawnictwo „Mokslas“, 1990.
Zdjęcia poglądowe © Canva.